Yangi O‘zbekiston madaniy diplomatiyasining kuchi nimada?
Amalga oshirilgan sa’y-harakatlar samarasida xorijiy davlatlar bilan o‘zaro hamkorlik faol kengaymoqda, xalqaro tashkilotlar, diplomatik vakolatxonalar bilan samimiy va hurmatli aloqalar o‘rnatilib, tizimli qo‘shma ma’naviy-ma’rifiy ishlar yo‘lga qo‘yildi.
Mamlakatimiz qadimiy tarix, boy madaniyat, ko‘p asrlik an’ana va urf-odatlarga ega. Tashqi siyosatda o‘zimizning madaniy salohiyatimizni qo‘llash respublikaning ijobiy qiyofasini yaratish, uning jahon miqyosidagi nufuzini oshirish jihatlaridan biriga aylanib, nafaqat ichki, balki tashqi siyosat muammolarini ham tezroq hal etish imkonini bermoqda. Shu bois mamlakatimiz o‘zining tashqi siyosatida o‘zaro hurmat, qadriyatlar, san’at va an’analar almashinuviga asoslangan madaniy diplomatiyadan faol foydalanmoqda. Xalqaro aloqalar sohasidagi mutaxassislar madaniy diplomatiyani xalqlar o‘rtasida uzoq muddatli aloqalarni shakllantiradigan va mamlakat haqidagi dunyo idrokiga ta’sir etuvchi strategik vosita deb atashadi.
Madaniy diplomatiyani rivojlantirishda xalqaro tashkilotlar alohida o‘rin tutadi. Shu tariqa, 21-may kuni Budapeshtda (Vengriya) Turkiy davlatlar tashkilotining norasmiy sammiti bo‘lib o‘tdi, uning kun tartibiga turkiy xalqlarning bebaho madaniy-tarixiy merosini ommalashtirish sohasidagi hamkorlikni mustahkamlash masalalari kiritilgan.
O‘zbekiston 2019-yilda mazkur assotsiatsiyaga a’zo bo‘lgan va shundan buyon nafaqat siyosiy va iqtisodiy hamkorlik, balki madaniy-gumanitar hamkorlik yo‘nalishida ham muntazam tashabbuslar ilgari surmoqda. Turkiy merosni asrab-avaylash va ommalashtirish, turkiy tillarni targ‘ib qilish, madaniy almashinuv va qo‘shma tadbirlarni qo‘llab-quvvatlash muhim vazifalar sirasiga kiradi.
Shuni ta'kidlash kerakki, UTGning yaratilishi va rivojlanishining asosi umumiy til va din, tarixiy va madaniy aloqalar bo'lib, bu mamlakatlarning xalqaro maydondagi ovozini mustahkamlash va xalqlar qadriyatlarini ommalashtirish imkonini beradi. UTGning ustuvor vazifalari ishtirokchilar o‘rtasida ishonch va do‘stlikni mustahkamlashdan tashqari, fan, ta’lim, madaniyat va turizm sohalarida o‘zaro hamkorlikni kengaytirayotgani bejiz emas. UTC shafeligida oltita tashkilot faoliyat yuritadi, ulardan ikkitasi madaniy-gumanitar aloqalarni rivojlantirish platformasi vazifasini bajaradi. Bu turkiy tilli xalqlar oʻrtasidagi madaniy-gumanitar aloqalarni tiklash maqsadida 1993-yil 12-iyulda tashkil etilgan bosh qarorgohi Anqarada (Turkiya) boʻlgan Xalqaro Turkiy madaniyat tashkiloti (TURKSOY). Tashkilotning o‘zi ilmiy-ma’rifiy yo‘nalishga ega va ko‘plab xalqaro loyihalar orqali turkiy xalqlar madaniyatini targ‘ib qiladi. TURKSOY har yili turkiy madaniyatning u yoki bu atoqli namoyandalari xotirasiga bag‘ishlab e’lon qilib, madaniyat xazinasiga alohida hissa qo‘shmoqda. Tashkilotning muhim tashabbuslari qatorida har yili ishtirokchi davlatlarning shaharlaridan birini Turkiy dunyoning madaniy poytaxti deb e’lon qilish ham bor. Bu faxriy unvon allaqachon yurtimiz durdonasi – Xivaga berilgan. UTC homiyligida faoliyat yurituvchi va madaniy kun tartibini targʻib qilish bilan shugʻullanuvchi yana bir tashkilot shtab-kvartirasi Bokuda (Ozarbayjon) joylashgan Turkiy tillar madaniyati va merosi fondidir. U Ozarbayjon tomonining tashabbusi bilan 2012-yil avgust oyida turkiy xalqlar madaniyati va tarixiy merosini tiklash, rivojlantirish va targʻib qilishga qaratilgan loyihalarni ishlab chiqish maqsadida tashkil etilgan.
O‘zbekistonning muhim madaniy-gumanitar tashabbuslarini UTG (TURKSOY, TurkPA, Xalqaro Turk akademiyasi va Turkiy madaniyat va meros jamg‘armasi) sho‘ba tuzilmalari orqali targ‘ib qilish, respublikaning turkiy dunyoda o‘ziga xos tarixiy o‘rniga alohida e’tibor qaratish davlatimiz tashqi siyosatining ustuvor vazifalaridan biridir. Bunday faol pozitsiya ham bejiz emas: qadimiy O‘zbekiston zaminida jahon sivilizatsiyasi rivojiga ulkan hissa qo‘shgan buyuk alloma va mutafakkirlar, adib va ilohiyotshunoslar yashagan. Xorazmiy, Ahmad Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Mirzo Ulug‘bek va boshqalar tarixda yorqin iz qoldirgan, daho Alisher Navoiy ijodi bugungi kungacha turkiy dunyoni birlashtiruvchi kuch bo‘lib xizmat qilmoqda. Prezident Shavkat Mirziyoyev 2021-yil 31-mart kuni bo‘lib o‘tgan UTCning norasmiy sammitida so‘zlagan nutqida “Xalqlarimizning dunyoviy fanlar rivojiga qo‘shgan bebaho hissasi va boy madaniy merosini chuqur o‘rganish, turli tadqiqotlar o‘tkazish va ularni jahon miqyosida targ‘ib etish ham katta e’tiborni talab etadi”, deb alohida ta’kidlagan edi. Shunday qilib, UTCdagi olti yillik ishtiroki davomida O‘zbekiston tashkilot kotibiyati bilan birgalikda bir qator yirik tadbirlarni o‘tkazdi: “Turkiy xalqlar davlatchiligi va madaniy merosini rivojlantirishda Qo‘qon xonligining o‘rni” xalqaro konferensiyasi, UTC mamlakatlari 250 dan ortiq yosh ishbilarmonlar ishtirokida birinchi yosh tadbirkorlar forumi, Lee IV delegatsiyalar forumi Turk dunyosining birinchi yoshlar poytaxti. tashabbusi bilan mamlakatimizda Turk dunyosi birligiga qo‘shgan hissasi uchun Alisher Navoiy nomidagi xalqaro mukofot ta’sis etildi.
2022-yil mamlakatimizda qishloq xo‘jaligi vazirlarining birinchi yig‘ilishi va Turkiy agroforum kabi o‘ndan ortiq yirik tadbirlarga mezbonlik qilgan eng faol yil bo‘ldi. 2023-yil dekabr oyida esa O‘zbekistonda “Jadidlar: milliy o‘zlik, mustaqil davlatchilik g‘oyalari” mavzuida yuqori darajadagi xalqaro konferensiya bo‘lib o‘tdi.
Toshkent umumiy tarixiy ildizlar va boy madaniy merosga tayangan holda, taʼlim, innovatsiyalar va turizm sohalarida loyihalarni rivojlantirishga intilayotgan UTGda ishtirok etuvchi mamlakatlarni bir-biriga yaqinlashtirish boʻyicha koʻp qirrali strategiyani qoʻllab-quvvatlaydi. Bunga misol tariqasida UTG doirasida Turkiy tilli universitetlar ittifoqi, “Orxun” almashinuv dasturi kabi loyihalarni amalga oshirish mumkin. Bunday tashabbuslar akademik harakatchanlikni oshirish va ilmiy hamkorlikni mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
Bugungi kunda assotsiatsiya mamlakatlari ko‘p qirrali hamkorlikni kengaytirish uchun ulkan institutsional va amaliy salohiyatga ega. Bundan tashqari, madaniy-gumanitar sohadagi tashabbuslar o'z yutuqlari va merosini namoyish etish imkoniyatini beradi, shuningdek, birgalikda madaniy muloqot va bilim almashish platformasini yaratadi. Oʻz navbatida, Oʻzbekiston UTGda ilgari surayotgan tashabbuslar konstruktiv xarakterga ega boʻlib, hukmronlik qilish yoki “blok ittifoqlari” qurishga urinish emas. O‘zbekistonning bunday pragmatik va mutanosib siyosati mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni rivojlantirishning yangi qirralarini ochib, xorijiy sheriklar bilan iqtisodiyot, savdo, sanoat, sarmoya va biznes sohalarida o‘zaro manfaatli aloqalarni o‘rnatish va rivojlantirish uchun zamin yaratadi.
Turkiy davlatlar tashkiloti doirasida davlatlararo munosabatlarning rivojlanishi etnik, til va geografik mushtaraklik yaqin siyosiy, iqtisodiy va madaniy aloqalarni shakllantirish uchun muhim asos ekanligini ko‘rsatadi. Ushbu motivlardan kelib chiqib, mintaqa davlatlari o‘zaro tashqi savdo aloqalarini ustuvor yo‘nalish sifatida yo‘lga qo‘yish, bozorlarga chiqish, tranzitni ta’minlash va boshqa masalalarni hal etishda bir-birini qo‘llab-quvvatlashga intilmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan Turkiy davlatlar tashkiloti sammitlarida ilgari surilgan, butun turkiy dunyo faxri bo‘lgan ajdodlarning bebaho merosi bo‘lgan O‘zbekiston madaniyatini targ‘ib etishga qaratilgan tashabbuslar alohida e’tiborga loyiqdir. Shunday qilib, davlatimiz rahbari Jaloliddin Rumiy, Yunus Emro, Yusuf Xos Hojib, Nizomiy Ganjaviy, Maxtumquli, Firog‘iy, Boborahim Mashrab kabi buyuk shoirlar haqida gapirar ekan, bu madaniyat arboblari merosi butun turkiy xalqlarning umumiy ma’naviy boyligi ekanligini ta’kidladi. Prezident Shavkat Mirziyoyev yaqinda Budapeshtda bo‘lib o‘tgan norasmiy sammitda so‘zlagan nutqida: “Jahon ilm-fani va madaniyatiga ulkan hissa qo‘shgan, faxrimiz bo‘lgan buyuk ajdodlarimiz merosini chuqur o‘rganish va dunyoda targ‘ib etish barchamiz uchun sharafli va mas’uliyatli vazifadir. Yosh avlodning ilm-fanini rivojlantirish, ta’lim-tarbiya olish imkoniyatlarini kengaytirish borasidagi sa’y-harakatlarimizda turkiy dunyoda yuksak ma’naviyat tamoyili yo‘q”, – dedi. va bilimdan boshqa najot bo‘la olmaydi". Davlatimiz rahbari yangi tashabbuslarni ham ilgari surdi. Ulardan biri Toshkentda Xalqaro Turkiy Davlatlar universitetining ochilishidir. Universitetda turkiy davlatlardan yetakchi professor-o‘qituvchilar, olimlar faoliyat yuritishi kutilmoqda. Bu yoshlarning intellektual salohiyatini oshirish, yangi imkoniyatlar yaratishga munosib hissa qo‘shishi kutilmoqda. O‘tgan davr mobaynida jahon madaniyatiga bo‘lgan talab katta o‘zgarishlarga olib kelganini tushunish muhimdir. madaniy-gumanitar aloqalarni rivojlantirish uchun, bir qator iqtisodiy va siyosiy jihatlar bo'yicha to'qnashuvlar mavjud bo'lgan dunyo hamjamiyatida aynan madaniyat tafovutlarni bartaraf etish, o'zaro tushunishni kuchaytirish va xalqaro munosabatlarni yaxshilash uchun eng katta salohiyatga ega bo'lib, madaniy diplomatiya tamoyillarini ilgari surish, mamlakatlar o'rtasidagi aloqalarni mustahkamlash va uning global barqaror rivojlanishiga hissa qo'shishda muhim ahamiyatga ega. ijodiy rivojlanish va o'zaro tushunish uchun yangi imkoniyatlar yaratish sifatida.
Ra'noxon Tursunova,
JIDU dotsenti, tarix fanlari doktori.
Saodat Gladkix,
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi huzuridagi O‘zbekistonning eng yangi tarixini muvofiqlashtiruvchi-metodik markazi mustaqil tadqiqotchisi
