O‘zbekiston-Ozarbayjon hamkorligini rivojlantirish to‘g‘risida
Avtomobil va temir yo‘llarni rekonstruksiya qilish, Boku va viloyatlarda xalqaro aeroportlar, Boku xalqaro dengiz savdo portini barpo etish, Sharq-G‘arb va Shimol-Janub transport yo‘laklarini rivojlantirish nafaqat Ozarbayjon, balki butun mintaqa transport infratuzilmasini rivojlantirishda muhim rol o‘ynadi.
O‘z navbatida, O‘zbekiston bilan Ozarbayjon o‘rtasidagi munosabatlar barcha sohalarda – siyosatdan tortib iqtisodgacha jadal rivojlanmoqda. Ikki tomonlama hamkorlikning asosiy yo‘nalishlaridan biri transport va logistikadir. Bu hamkorlik nafaqat ikki davlat, balki butun Yevroosiyo uchun muhim o‘rin tutadi, Sharq va G‘arb o‘rtasida yangi tranzit yo‘laklarini ochadi.
O‘zbekiston uchun dengizga chiqish imkoni yo‘q davlat sifatida xalqaro transport yo‘nalishlariga kirish juda muhim.
Bu borada Ozarbayjon Kavkaz va undan keyin Yevropaga chiqishni ta’minlovchi asosiy hamkorga aylanmoqda va mamlakatlarimiz o‘rtasida 1996-yildan buyon amalda bo‘lgan erkin savdo rejimi mahalliy mahsulotlarni hamkorlar bozorlariga to‘siqlarsiz kirib borish imkoniyatini ochib bermoqda. Shunday qilib, O‘zbekiston va Ozarbayjon o‘rtasidagi yuk tashish hajmi 2024-yil yakuni bo‘yicha o‘tgan yilga nisbatan 5 foizga o‘sish bilan 100 ming tonnadan ortiqni tashkil etdi. Mamlakatlarimiz o‘rtasida aviatsiya sohasida samarali ishlar yo‘lga qo‘yilgani quvonarlidir. Oʻz navbatida, aviatsiya sohasidagi Oʻzbekiston-Ozarbayjon munosabatlari 27.05.1996 yildagi “Havo harakati va havo transporti sohasida hamkorlik toʻgʻrisida”gi shartnoma, shuningdek, ikki davlat aviatsiya hokimiyatlari oʻrtasida imzolangan memorandumlar va maslahatlashuvlar bayonnomalari bilan tartibga solinadi. Eslatib o‘tamiz, o‘tgan davr mobaynida O‘zbekistonning aeronavigatsiya xizmati provayderi Yevropa va Osiyo uchun aeronavigatsiya xavfsizligini muvofiqlashtirish bo‘yicha mintaqaviy platformaga qo‘shildi va 2023-yil 21-dekabrdan boshlab O‘zbekiston Turkiya va Ozarbayjon aeronavigatsiya xizmatlari provayderlari tomonidan tuzilgan assotsiatsiyaga rasman a’zo bo‘ldi.
Oxirgi 2 yil ichida O‘zbekiston o‘rtasidagi reyslar soni
va Ozarbayjon haftasiga 2 marta ko'paydi. Hozirda,
Toshkent-Boku yoʻnalishida haftasiga 8 ta reys muntazam amalga oshirilmoqda.
Bundan tashqari, Tomonlar logistika infratuzilmasini birgalikda rivojlantirishga katta ahamiyat beradi. Xususan, Olyatdagi Boku xalqaro dengiz porti va u yerda joylashgan erkin iqtisodiy zona o‘zbek kompaniyalari uchun yangi imkoniyatlar ochmoqda.
O‘zbekiston manfaatlaridan kelib chiqqan holda ushbu yo‘nalishda yuk tashishni sezilarli darajada rivojlantirish maqsadida Kaspiy dengizi bo‘ylab harakatlanish uchun 2 ta kema olish masalasi ishlab chiqilmoqda.
Hamkasblar bilan hamkorlik davom etmoqda
Ozarbayjondan bu yo'nalishda. “O‘zbekiston temir yo‘llari” va “Ozarbayjon temir yo‘llari” konteyner tashish sohasida hamkorlikni faollashtirmoqda, sig‘imlarni oshirib, logistikaga raqamli yechimlarni joriy etmoqda. Oʻz navbatida, temir yoʻl transporti sohasidagi Oʻzbekiston-Ozarbayjon munosabatlari 27.05.1996 yildagi “Xalqaro temir yoʻl harakati sohasidagi munosabatlar toʻgʻrisida”gi Bitim, “Temir yoʻl transporti sohasida hamkorlikni yanada chuqurlashtirish va qoʻshma transportni rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi Bitim bilan tartibga solinadi.18.0.20.
Bu boradagi hamkorlik haqida gapirganda shuni alohida ta’kidlash joiz
Beshta davlat – Ozarbayjon, Gruziya, Qirg‘iziston, Turkmaniston va O‘zbekiston temir yo‘llari rahbarlarining uchrashuvida “Osiyo-Tinch okeani davlatlari – Xitoy – Qirg‘iziston – O‘zbekiston – Turkmaniston – Ozarbayjon – Gruziya – Turkiya – Yevropa” (CASCA+) xalqaro multimodal yo‘nalishini shakllantirish to‘g‘risidagi Protokol imzolandi. 2021-yil 17-dekabrda Turkiya ushbu Protokolga qo‘shildi va tomonlar oltilik uchrashuvi protokolini imzoladilar.
Ushbu hujjatlar Xitoydan konteyner bloki poyezdini multimodal tashishni tashkil etishni nazarda tutadi
Yevropaga Transkaspiy yo‘nalishi bo‘ylab temir yo‘l transportida 70% gacha chegirmalar bilan.
2024-yilda Boku porti (O‘rta yo‘lak) orqali O‘zbekiston yuk tashishning umumiy hajmi o‘tgan yilga nisbatan 26 foizga o‘sish bilan 1 million tonnadan ortiqni tashkil etdi.
Yuqoridagi loyihalarni amalga oshirishda xalqaro yuk tashish jarayoniga raqamli texnologiyalarni joriy etishni kuchaytirish davr talabidir.
2022 yil dekabr oyida E-TIR tizimida birinchi tashish amalga oshirildi
O‘zbekiston va Ozarbayjon o‘rtasidagi TIR konventsiyasining 11-ilovasiga to‘liq muvofiq holda.
2025-yil mart oyidan boshlab biz E-RUXSAT ruxsatnoma blankalarini elektron almashishga toʻliq oʻtdik.
O‘zbekiston va Ozarbayjon o‘rtasidagi mumkin bo‘lgan hamkorlikning yangi yo‘nalishlari.
1. Hozirgi geosiyosiy vaziyatda anʼanaviy transport yoʻnalishlaridan turli transport turlaridan foydalanishni nazarda tutuvchi muqobilroq, ishonchliroq yoʻnalishlarga oʻtish tendentsiyasi kuzatilmoqda, bu esa multimodal tashish jozibadorligini oshirishga xizmat qilmoqda. Jahonning asosiy portlariga chiqish imkoniyati cheklangan boʻlishiga qaramay, Oʻzbekiston quruqlikdagi transport yoʻlaklarini shakllantirish, ularni butun Yevroosiyo mintaqasida rivojlantirish orqali transport-logistika sohasini toʻliq rivojlantirishi mumkin.
Markaziy Osiyo, Kavkaz, Yevropa va Osiyo mamlakatlari transport tizimini integratsiyalashuviga katta turtki bo‘lishi mumkin bo‘lgan istiqbolli transport loyihalari mavjud.
Bunday loyihalar orasida Xitoy-Qirg'iziston-O'zbekiston va O'zbekiston-Afg'oniston-Pokiston temir yo'llarini qurish loyihalarini alohida qayd etish mumkin.
Yuqorida qayd etilgan ikkita loyihani ishlab chiqish Markaziy Osiyo mintaqasi, Kavkaz mamlakatlari tranzit salohiyatini oshirishga va yangi multimodal transport va tranzit raqamli koridorlarini shakllantirishga olib keladi:
“Osiyo-Tinch okeani mamlakatlari – Xitoy – Qirg‘iziston – O‘zbekiston – Turkmaniston – Ozarbayjon – Gruziya – Turkiya – Yevropa Ittifoqi”;
“Janubiy-Sharqiy Osiyo davlatlari – Pokiston – Afg‘oniston – O‘zbekiston – Qozog‘iston – Ozarbayjon – Gruziya (Qora dengiz portlari) – Yevropa Ittifoqi”.
2. O‘zbekiston va Ozarbayjon o‘rtasidagi hamkorlik mustahkamlanmoqda
MDH, Turkiy davlatlar tashkiloti, Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti, TRASEKA va boshqalar kabi xalqaro platformalar doirasida.
Shunday qilib, O‘zbekiston va Ozarbayjon o‘rtasidagi transport-logistika hamkorligi ikki tomonlama munosabatlar doirasidan tashqariga chiqadi – bu Yevroosiyoning yangi transport xaritasini shakllantirishda muhim bo‘g‘inga aylanmoqda. Ikkala davlatning geografik joylashuvini hisobga olgan holda, ularning o‘zaro hamkorligi Sharq va G‘arb o‘rtasidagi barqaror va xilma-xil yo‘nalishlarni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.
Bekzod Xolmatov
Transport muammolarini o'rganish markazi direktori
Shohjaxon Shixnazarov
Transport muammolarini o‘rganish markazi bosh mutaxassisi
