O‘zbekiston 2030-yilgacha barcha sug‘oriladigan yerlarni suvni tejaydigan texnologiyalar bilan ta’minlashni maqsad qilgan
O‘zbekiston Prezidenti suv xo‘jaligi tizimi oldiga eng muhim vazifa – aholini suv bilan ta’minlash, iqlim o‘zgarishi va boshqa omillar ta’sirida uning tanqisligini to‘ldirishni qo‘ydi.
Amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar tufayli 2023-yilda yetti milliard, 2024-yilda sakkiz milliard kubometr tejab qo‘yilgan. 2025-yilda bu ko‘rsatkich 10 milliard kub metrga yetishi kerak. Bu tanqisligi ilgari bashorat qilingan suv hajmiga to'g'ri keladi. 2030-yilga borib har yili 15 milliard kub metrgacha tejamkorlik rejalashtirilgan.
Bir paytlar Nukusda yer osti suvlari va yo‘l chetidagi tuzlar tufayli gul u yoqda tursin, o‘t ham deyarli o‘smay qolardi. O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan 2017-yilda shahar hududidan o‘tuvchi “Do‘stlik” kanalini betonlash ishlari boshlandi. Nukus kollektorining bosqichma-bosqich qurilishi boshlandi. Va qisqa vaqt ichida sezilarli natijalarga erishildi: kanaldagi suv filtratsiyasi kamaydi, er osti suvlari darajasi pasaydi. Bugun Nukusning gullar xushbo‘y ko‘chalarini tanib bo‘lmaydi.
Ilgari Guliston shahrida yer osti suvlarining haddan tashqari ko‘tarilishi tufayli hatto Sirdaryo viloyati ma’muriy markazini Yangiyer shahriga ko‘chirish masalasi ham ko‘rib chiqilgan edi. Davlat rahbari muammoning yechimini shaxsiy nazoratga oldi, zarur mablag‘ topildi. Guliston shahridan o‘tuvchi kanalni rekonstruksiya qilish va betonlash ishlari natijasida suv filtratsiyasi kamaydi, vertikal drenaj quduqlari qurildi, irrigatsiya va melioratsiya ishlari olib borildi, yer osti suvlari darajasi sezilarli darajada pasaydi.
Va bunday misollar juda ko'p. Urganchda Shovot kanalini betonlash, shuningdek, deyarli botqoq bo‘lgan Norin viloyatida vertikal quduqlar qurilishi tufayli yer osti suvlari darajasining yuqoriligi bilan bog‘liq ko‘p yillik muammolarni hal etish imkonini berdi.
Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan suv xo‘jaligiga katta sarmoyalar jalb etilmoqda. Islom taraqqiyot banki (ITB) ishtirokida Xorazm viloyatidagi Toshsoqa kanali tizimi modernizatsiya qilinmoqda; Jahon banki mablag‘lari hisobidan Farg‘ona vodiysidagi kanallar Osiyo taraqqiyot banki bilan hamkorlikda Buxoro viloyatida, ITB kreditlari esa Surxondaryo viloyatida rekonstruksiya qilinmoqda. Natijada mazkur hududlarda yer osti suvlari sathi o‘rtacha ko‘p yillik ko‘rsatkichlarga nisbatan 0,3-0,5 metrga pasayib, kanallarning samaradorligi sezilarli darajada oshdi. Asosiysi, sug‘oriladigan yerlarni suv bilan ta’minlash yaxshilandi. Ko'p joylarda minglab kichik nasos stantsiyalariga ehtiyoj qolmaydi, chunki suv hozir tortishish kuchi bilan oqadi. Bu elektr energiyasi va foydalanish xarajatlarini tejash imkonini berdi.
Davlatimiz rahbari 2023-yil 29-noyabr kuni suv resurslaridan oqilona foydalanish va ularning yo‘qotilishini kamaytirish chora-tadbirlariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishida kanal va zovurlarni betonlashtirish zarurligini alohida ta’kidladi.
Hisob-kitoblarga ko‘ra, tabiiy qoplamali sug‘orish tizimlarida har yili 14 milliard kub metrga yaqin suv (36 foiz) hech qanday iqtisodiy foydasiz yo‘qotiladi. Shuning uchun 2024 yil suv xo'jaligida kanallarni betonlash uchun shok yili deb e'lon qilindi. 555 kilometr uzunlikdagi kanallarni rekonstruksiya qilish uchun davlat byudjetidan 676,7 milliard so‘m ajratildi. Klaster va fermer xo‘jaliklari tomonidan 13,5 ming kilometr ichki sug‘orish tarmoqlari tartibga keltirilib, betonlashtirildi.
Bu shunchaki quruq raqamlar emas. Ular har bir dastaxonda xalq farovonligi, to‘kin-sochinligidir.
Yaqin-yaqingacha tomchilatib sug‘orish O‘zbekiston sharoitiga mos emas, bizning issiq iqlim sharoitida an’anaviy sug‘orish usuli eng maqbul hisoblanadi, degan noto‘g‘ri tushuncha mavjud edi. Vaholanki, so‘nggi yetti yilda 4,3 million gektar sug‘oriladigan yerlarning qariyb yarmi suvni tejovchi texnologiyalar bilan qoplangan.
Ushbu siyosatni qo‘llab-quvvatlash maqsadida shu davrda O‘zbekiston Prezidentining suvni tejovchi yechimlarni joriy etish va rivojlantirishni rag‘batlantirgan yettita farmon va qarori qabul qilindi. Ilgari uning uchun asbob-uskunalar va butlovchi qismlar xorijdan keltirilar edi. 2019-yilda mamlakatimizda bunday texnologiyalar bilan shug‘ullanuvchi atigi ikki-uchta korxona bor edi. Bugungi kunda ularning soni 60 dan oshdi. Ishlab chiqarishni mahalliylashtirish natijasida har gektar tannarx 20 foizga arzonlashdi, joylarda xizmat ko‘rsatish ham ta’minlandi. Birgina 2024-yilda suvni tejovchi texnologiyalarni qo‘llash hisobiga 2,5 milliard kub metr suv tejaldi. Agar davlatimiz rahbarining talablari, kredit va subsidiyalar bo‘lmaganida, suvni tejovchi texnologiyalarning ayrim turlari go‘yoki bizning sharoitimizga mos emasligiga o‘zimizni ishontirishimiz mumkin edi. Bizning oldimizda ulkan maqsad – 2030-yilgacha respublikadagi barcha sug‘oriladigan yerlarni suvni tejaydigan texnologiyalar bilan ta’minlash, bu maqsadni amalga oshirishga sanoqli yillar qoldi. Ushbu ko'rsatkichning l.
O‘zbekiston mintaqa davlatlari o‘rtasida suvni tejovchi texnologiyalarni joriy etish va suv resurslarini boshqarishning zamonaviy usullarini qo‘llash masalalarida tashabbuskor hisoblanadi.
– Biz sa’y-harakatlarni birlashtirishga va Markaziy Osiyoda suvni tejaydigan texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha Mintaqaviy dasturni ishga tushirishga chaqiramiz, – dedi mamlakatimiz Prezidenti Samarqand xalqaro iqlim forumida so‘zlagan nutqida.
Darvoqe, yaratilgan shart-sharoitlar tufayli bu yil ilg‘or mahalliy fermerlar o‘rtasida yangi harakat yuzaga keldi: suvni tejovchi texnologiyalarni qo‘llash maqsadida quyosh batareyalariga o‘tayotgan fermer xo‘jaliklari soni ko‘paymoqda.
Ochig‘ini aytadigan bo‘lsak, suv xo‘jaligiga ajratilayotgan barcha byudjet mablag‘larining qariyb 70 foizi elektr energiyasiga, ya’ni qariyb yetti milliard kVt/soat 1 ming 700 ga yaqin nasos stansiyasi ishlashiga sarflanadi.
Ko‘rilgan chora-tadbirlar tufayli 2017-yilda iste’mol 8,3 milliard kVt/soatni tashkil etgan bo‘lsa, 2024-yilda u 6,5 milliard kilovatt/soatga kamaygan. Davlatimiz rahbari tomonidan 2024-yil 7-noyabrda suv-energetika resurslaridan oqilona foydalanish, qishloq xo‘jaligida yo‘qotishlarni kamaytirish chora-tadbirlariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishida so‘nggi yillarda Qarshi, Amu-Buxoro, Amu-Zang kabi yirik nasos stansiyalari bir milliard dollar evaziga modernizatsiya qilingani alohida ta’kidlandi. Biroq, o'rta va kichik nasoslarning amortizatsiyasi tufayli suv narxi o'sishda davom etmoqda.
Yig‘ilishda ana shunday muammolarni inobatga olgan holda navbatdagi vazifalar belgilab olindi. 2025 yil esa suv xo‘jaligida nasos stansiyalari samaradorligini oshirish yili deb e’lon qilindi.
Davlatimiz rahbari taʼkidlaganidek, raqamlashtirish sohadagi tub oʻzgarishlarning yagona yoʻli: shaffoflik, aniqlikni taʼminlaydi, korrupsiyaning oldini oladi. “O‘zbekiston – 2030” strategiyasida va O‘zbekiston Respublikasining suv xo‘jaligini rivojlantirish konsepsiyasida belgilangan vazifalarni hisobga olgan holda
2020-2030-yillarda suv xo‘jaligini raqamlashtirish sohasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi va bir qator texnologik yechimlar hayotga tatbiq etildi. Shunday qilib, suv resurslarini onlayn monitoring qilish uchun suv omborlari va sug'orish tizimlarining 13174 ta suv o'lchash postlariga Smart Water tizimlari o'rnatildi; 10296 ta meliorativ quduqlarda yer osti suvlari sathi va tuproq minerallashuv darajasini nazorat qilish uchun g‘avvos qurilmalari o‘rnatildi; 1748 ta nasos stansiyalarida suv sarfini nazorat qiluvchi qurilmalar o‘rnatildi; 96 ta yirik suv xo‘jaligi obyektlari avtomatik boshqaruvga o‘tkazildi.
Suv xo‘jaligi vazirligi huzurida Suv xo‘jaligini raqamlashtirish markazi tashkil etilib, “Suv hisobi” va “Nasos stansiyalari” axborot tizimlari yaratildi. Davlatimiz rahbarining 2024-yil 23-sentabrdagi “Qashshoqlikdan – farovonlik sari” dasturini amalga oshirishga doir birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoni davlatimiz tomonidan xalqimizga bo‘lgan g‘amxo‘rlikning yorqin namunasi bo‘ldi. Hujjatda aholi tomorqalarini sug‘orish tizimini yaxshilash, ichki yo‘llarni ta’mirlash, internet tarmog‘i sifatini yaxshilash, elektr tarmoqlarini ta’minlash uchun 3,2 trillion so‘m mablag‘ ajratish ko‘zda tutilgan. va eng muhtoj 1000 ta mahallaning boshqa infratuzilmasini modernizatsiya qilish.
O‘zbekiston Prezidenti inson ertaga emas, bugun yaxshi yashashi kerak, degan g‘oyani himoya qiladi. 2025-yilda “Qashshoqlikdan farovonlik sari” Dasturi doirasida keng ko‘lamli loyihalar amalga oshirilmoqda: 864 uchastkada 1,1 trillion so‘mga 1882 kilometr sug‘orish tarmoqlari betonlashtirildi; 185 km laganda tarmoqlari, 380 km quvur liniyasi, 818 ta sug‘orish quduqlari qurildi; 421 nasos agregati o‘rnatildi. Suv tanqisligi kuzatilgan mahallalardagi 467 ming xonadondagi 77,5 ming gektar aholi tomorqasining suv ta’minoti yaxshilandi.
Ha, hayot qiyinchiliklarsiz emas. Va vaqtlar boshqacha: ba'zida suv etarli emas, ba'zida esa mo'l-ko'l. Lekin, baribir, O‘zbekiston xalqi tinchlik va osoyishtalikka loyiqdir. Yaxshiyamki, ularning shu zaminda yashayotgan har bir insonni o‘ylaydigan rahbari bor. Davlatimiz rahbarining uzoqni ko‘zlab olib borayotgan siyosati tufayli barqaror taraqqiyot yo‘liga tushdik, xalq hayoti yildan-yilga farovon bo‘lib bormoqda.
Shavkat Xamraev,
O‘zbekiston suv xo‘jaligi vaziri.
