O‘tgan 8 yil ichida Yangi O‘zbekiston o‘zlashtirdi 113 milliard dollar xorijiy sarmoya kiritildi
Strukturaviy islohotlarning muvaffaqiyatli va samarali amalga oshirilayotgani, jamg‘arma ekspertlarining fikricha, istiqbollar qulay, degan xulosaga kelish imkonini beradi. Jahon savdo siyosatidagi yuqori darajadagi noaniqlik fonida, XVFning bazaviy stsenariysiga muvofiq, kelgusi yillarda YaIMning real o‘sishi barqaror yuqori darajada saqlanib qolishi prognoz qilinmoqda. Bunday tendentsiyalar iqtisodiy ochiqlik, sanoatlashtirish, faol investitsiya siyosati hamda istiqbolli tarmoqlarning eksport salohiyatini shakllantirishni qo‘llab-quvvatlash samarasidir.
Amalga oshirilayotgan islohotlar va samarali amalga oshirilayotgan yechimlar majmuasi mamlakat va hududlarni uzoq muddatli barqaror rivojlantirish uchun mavjud ichki resurslar va zaxiralarga mos keladi. Qaytarib bo'lmaydigan bozor islohotlari yo'lidagi yo'nalish Yangi O'zbekiston qurish yo'lida maqsadli davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash vositalari va tadbirkorlik tashabbusi imkoniyatlarini mohirona uyg'unlashtirish imkonini beradi.
So‘nggi yillarda mamlakatimizga nisbatan ochiqlik va ishonch ortib borayotgani samarasida kapital qo‘yilmalarning bosqichma-bosqich o‘sishi kuzatilmoqda. 2017-2024-yillarda o‘zlashtirilgan xorijiy investisiyalarning umumiy hajmi 113 milliard dollardan oshdi. Ularning 80 foizdan ortig‘i to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va kreditlardir. Sanoatning yetakchi tarmoqlari va yoqilg‘i-energetika kompleksida moliyani jalb qilish faolligi kuzatilmoqda, bu deyarli barcha hududlarda sanoatlashtirish jarayonlarini jadallashtirishga tegishli ta’sir ko‘rsatmoqda.
Xitoy, Rossiya, Germaniya, Turkiya, Saudiya Arabistoni, Niderlandiya, AQSH, Buyuk Britaniya va boshqa davlatlar bilan sarmoyaviy hamkorlikni kengaytirish ilg‘or texnologik yechimlar va tajribalarni, boshqaruv usullarini jalb etish, ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, O‘zbekistonning istiqbolli tarmoqlari va hududlari eksport salohiyatini mustahkamlash manbasiga aylanmoqda. Jalb etilgan resurslar asosan mavjudlarni texnologik qayta jihozlash va modernizatsiya qilish hamda ilgari mavjud bo'lmagan yangi ishlab chiqarish quvvatlarini yaratishga yo'naltirilmoqda.
O‘tgan sakkiz yilda investisiya dasturlari doirasida umumiy qiymati qariyb 100 milliard dollarlik 96 mingdan ortiq loyiha ishga tushirilib, 1,8 million ish o‘rni yaratildi. 2024-yilda 2017-yilga nisbatan foydalanishga topshirilgan investitsiya loyihalari qiymati qariyb 8 barobar, ish o‘rinlari soni esa 2,6 barobar oshdi.
Bu jarayonda davlatimiz rahbarining faol ishtiroki omilini alohida ta’kidlasak. Joriy yil boshidan buyon amalga oshirilgan oliy darajadagi tashrif va tadbirlar natijasida umumiy qiymati 75 milliard dollarlik 366 ta sarmoyaviy kelishuvga erishildi. Xususan, joriy yilda umumiy qiymati qariyb 45 milliard dollar bo‘lgan 222 ta investitsiya loyihasi bo‘yicha “yo‘l xaritalari” tasdiqlandi.
IV Toshkent xalqaro investitsiya forumi doirasida (joriy yil iyun) 30 milliard dollardan ortiq sarmoya kiritish bo‘yicha kelishuvlarga erishildi (144 ta qo‘shma loyihani amalga oshirish bo‘yicha). 2025-yil aprel oyida Toshkentda oʻtkazilgan “INNOPROM. Central Asia” V xalqaro sanoat koʻrgazmasi doirasida erishilgan 43 ta investitsiya kelishuvlari doirasida mamlakatimiz sanoat tarmogʻiga qoʻshimcha milliard dollar jalb etish rejalashtirilgan.
So‘nggi yillarda xalqaro hamjamiyatni qo‘shma loyihalarni amalga oshirish imkoniyatlari haqida xabardor qilish bo‘yicha tadbirlar faol o‘tkazilmoqda. Shu tariqa, joriy yilda O‘zbekiston sarmoyadorlari kuni doirasida 13 ta xorijiy davlatda forumlar o‘tkazildi, unda 700 ga yaqin xorijiy taniqli kompaniyalar vakillari ishtirok etdi. Olti milliard dollarlik 200 dan ortiq investitsiya loyihasi salohiyatli hamkorlar eʼtiboriga havola etildi.
O‘zbekistonning zamonaviy sanoat siyosatining muhim elementlari qatorida sifatli va raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, tayyor mahsulot va butlovchi buyumlar importini kamaytirish ham alohida o‘rin tutadi. 10 mingga yaqin loyihani o‘z ichiga olgan Mahalliylashtirish dasturiga muvofiq 2020-2024-yillarda qariyb 300 trillion so‘mlik mahsulot ishlab chiqarildi. Bu 25 milliard dollarga yaqin import o'rnini bosishga olib keldi. Mahalliylashtirish dasturi ilgari import qilinadigan tovarlar bo‘yicha yangi ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etish imkonini berdi, mahsulot va xizmatlar turlarini kengaytirish hisobiga sanoatning tarmoq tuzilmasi o‘zgarishiga, tashqi ta’minotga bog‘liqligini kamaytirishga xizmat qildi.
EKSPORTERLAR SONI OSHIB OLADI
st.ning eksport yo'nalishini shakllantirish
O‘zbekistonni rejalashtirilgan sanoatlashtirishni amalga oshirishda muvaffaqiyatga erishishning asosiy shartlaridan biri bo‘ldi. 2017-2024-yillarda eksport yetkazib berishning umumiy hajmi 132 milliard dollardan oshdi. E’tiborlisi, belgilangan davrda mamlakatimiz eksportining o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati 12-23 foizni tashkil etdi. Eksportchilarni tizimli va maqsadli qo‘llab-quvvatlash natijasida 2024-yilda mahalliy mahsulotlar eksporti geografiyasi 55 ta davlatga kengayib, so‘nggi sakkiz yilda 186 ta davlatga yetdi. O‘tgan yili eksport qiluvchi korxonalar soni 3143 taga ko‘payib, ularning umumiy soni 7343 tani tashkil etdi.
Faqat 2024-yilda yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar eksporti ulushining oshishi hisobiga tashqi bozorlarga yetkazib berish milliard dollarga oshdi. Yangi istiqbolli bozorlarga chiqish, o‘z navbatida, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini sezilarli darajada yaxshilash va ularning xalqaro standartlarga muvofiqligini taqozo etadi. GSP+ dasturi doirasida mahsulotlarimizni Global G.A.P., Organic, OEKO-Tex, BSCI, CE tizimlari bo‘yicha markalash sertifikatlarini olish va besh mingdan ortiq korxonada ISO standartlariga o‘tish bo‘yicha qator tashkiliy-texnik tadbirlar amalga oshirildi. Bu o‘tgan yilning o‘zida Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga 1,4 milliard dollarlik 617 turdagi mahsulotni qo‘shimcha ravishda eksport qilish imkonini berdi.
Ko'proq talabchan mahsulot sifati standartlari va texnologik jarayonlarga o'tish yangi bozorlarda butunlay boshqacha sifatdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish maqsadlariga erishish imkonini beradi. Rivojlangan mamlakatlarga tovarlarni eksport qilish tanlangan strategiyaning to‘g‘riligini tasdiqlab, ularning inkor etib bo‘lmaydigan natijalarini ko‘rsatmoqda. Shunday qilib, eksport geografiyasining kengayishi va bozor kon’yunkturasiga to‘g‘ri munosabatda bo‘lishi natijasida O‘zbekistonda o‘tgan yili meva-sabzavot mahsulotlarining sotish bahosi o‘rtacha 14 foizga oshdi.
Iqtisodiyotni rivojlantirishning sanoat tendentsiyasi bir qator tarmoqlarda texnologik sakrashni ta'minlab, eksport mahsulot assortimenti evolyutsiyasiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Yaqin vaqtgacha O‘zbekiston paxta monokulturasi mamlakati bilan bog‘liq bo‘lib, undan ishlab chiqarilgan mahsulotlar xomashyoning mutlaq ustunligi bilan eksport bo‘yicha deyarli yagona yetakchi edi. Shu munosabat bilan, XVJ ekspertlarining fikricha, uzoq muddatli istiqbolda paxta tolasi eksporti ulushi 2021 yildan boshlab yalpi ichki mahsulotdagi 0,2 foizdan nolga teng pasaygan. Bugungi kunda O‘zbekiston tobora ko‘proq yuqori texnologiyali mahsulotlarni eksport qilmoqda va 2024 yilga kelib uning assortimenti to‘rt ming nomga yetdi.
Chunonchi, 2017-yilga nisbatan o‘tgan yili xomashyo eksporti 22 foizga kamaygan bo‘lsa, tayyor mahsulot eksporti ulushi 3,3 barobar, yarim tayyor mahsulotlar 4,4 barobar, xizmatlar eksporti esa 2,9 barobar oshdi. Shu bilan birga, paxtani chuqur qayta ishlashga o‘tish tikuv va trikotaj mahsulotlari eksportini ikki baravar oshirish va uning hajmini milliard dollarga yetkazish imkonini berdi. Bu mamlakatimizga Rossiya bozorida to‘qimachilik mahsulotlarining ikkinchi yetkazib beruvchisiga aylanish imkonini berdi. Mahalliy mahsulotlar taniqli milliy brendga aylanib, xorijiy iste'molchilar orasida ishonch va mashhurlikka erishmoqda. O‘tgan yili 300 ga yaqin O‘zbekiston korxonasining mahsuloti Alibaba, Wildberries va Ozon elektron tijorat platformalarida ro‘yxatdan o‘tkazildi. Natijada kompaniyalarimiz savdosi 680 million dollarga yetdi.
2025-yilning birinchi yarmi yakunlariga ko‘ra, eksport hajmi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 33 foizga oshib, 17 milliard dollarga yaqinlashdi. Yil boshidan buyon 1557 ta mahalliy korxona eksportchilar safiga qo‘shildi, buning ulushi 650 million dollarni tashkil etdi.
Xom ashyo eksportidan yuqori texnologiyali tayyor mahsulot va xizmatlarga (turizm, transport, qurilish, IT va boshqalar) o'tishning barqaror tendentsiyasi davom etmoqda.
INVESTITSION DIALOGI
Ta’kidlash joizki, mamlakatimizda xorij kapitalini jalb etish orqali aniq eksportga yo‘naltirilgan sanoatni rivojlantirishning strategik muhim masalalarini hal etish uchun institutsional muhit barpo etilmoqda va samarali faoliyat ko‘rsatmoqda. Shu maqsadda mazkur masalalar kompleksiga mas’ul bo‘lgan tegishli vazirlik va davlat idoralari, shuningdek, davlat va xususiy sektorning o‘zaro hamkorligiga ko‘maklashuvchi tashkilotlar tashkil etildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xorijiy investorlar kengashi respublika hukumati va investorlar (shu jumladan, xalqaro moliya institutlari) o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot uchun institutsional platforma hisoblanadi. Kengashning maslahat organi sifatidagi faoliyati iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish, ilg‘or xalqaro tajribani hisobga olgan holda sifatli biznes muloqotini tashkil etishga samarali ko‘maklashmoqda.
Kengash faoliyati O‘zbekiston Prezidenti homiyligida amalga oshiriladi, u mazkur organ majlislarida shaxsan ishtirok etadi. Investitsiyalarni jalb etish bo‘yicha tizimli ishlarni tashkil etish maqsadida mamlakatimiz rahbarining tegishli qarori qabul qilindi. x kengashning oxirgi yig'ilishi. Hujjatda yig‘ilish ishtirokchilari tomonidan ilgari surilgan tashabbus va takliflarning tizimli amalga oshirilishini ta’minlash, shuningdek, Xorijiy investorlar kengashi kotibiyati faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari ham nazarda tutilgan.
Samarali institutsional muhitni shakllantirish bilan bir qatorda sanoatni jadal rivojlantirish, investisiya jarayonlarini faollashtirish va mamlakatimiz tarmoqlari va hududlari eksport salohiyatini kengaytirishni ta’minlash bo‘yicha qonunchilik bazasini takomillashtirish bo‘yicha izchil ishlar amalga oshirilmoqda. Bu jarayon O‘zbekiston parlamenti a’zolarining yaqindan e’tibori va bevosita ishtirokida davom etmoqda. Natijada keyingi yillarda tadbirkorlik faoliyatini tartibga solish bo‘yicha 500 dan ortiq davlat funksiyalari bekor qilindi, 70 ga yaqini davlat-xususiy sheriklik va autsorsing xususiy sektorga o‘tkazildi. Ishbilarmonlik muhitini yaxshilash va ishbilarmonlik muhitini soddalashtirish maqsadida litsenziyalanadigan faoliyatning 72 turi va 40 ta ruxsatnomalar qonun hujjatlarida bekor qilindi.
Ijobiy baho
Bu o‘zgarishlar xorijiy reyting agentliklari va tashkilotlari tomonidan ijobiy baholanmoqda. Shunday qilib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar bo‘yicha tartibga soluvchi cheklovlar indeksi (Iqtisodiy rivojlanish va hamkorlik tashkiloti) bo‘yicha mamlakatimiz Markaziy Osiyo mintaqasida eng yaxshi reytingga ega. Joriy yilda “Heritage Foundation” iqtisodiy erkinlik indeksi bo‘yicha respublika ko‘rsatkichlari, “Savdo erkinligi” va “Investitsiya erkinligi” ko‘rsatkichlari sezilarli darajada yaxshilandi.
Keling, XVF kelishuvining IV moddasiga muvofiq O‘zbekiston bilan XVJning so‘nggi maslahatlashuvlari natijalariga ko‘ra islohotlarning dinamikasi va samaradorligi istiqbollarini baholashga qaytaylik. Jamg‘armaning yakuniy hujjatida ta’kidlanishicha, O‘zbekistonning barqaror rivojlanishini ta’minlashning ijobiy jihati tarkibiy o‘zgarishlarni jadallashtirish, daromadlar va kapital oqimining ko‘payishi, shuningdek, tovarlar narxlarining qulay dinamikasi tufayli yuzaga kelgan imkoniyatlardir.
Sanoatlashtirish ko‘rsatkichlari, investitsion faollik va eksport ko‘rsatkichlarini kengaytirish tahlili “O‘zbekiston – 2030” strategiyasi va bu boradagi chora-tadbirlar majmui mamlakatimizning iqtisodiy salohiyati va xalqaro nufuzini mustahkamlash real samaradorlikdan dalolat beradi. Bu, o‘z navbatida, mustaqil Yangi O‘zbekistonni barpo etish yo‘lidagi islohotlarning orqaga qaytmasligining namoyishiga aylanadi.
Durbek Axmedov,
Qonunchilik palatasi deputati
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi,
iqtisod fanlari doktori, professor.
