O‘zbekiston-Xitoy: yangi imkoniyatlar yo‘lidagi salohiyatlar sinergiyasi
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, Xitoy Xalq Respublikasi yangi davlatni birinchilardan bo‘lib tan oldi. 1992-yil 2-yanvarda ikki davlat oʻrtasida diplomatik munosabatlar oʻrnatildi va bu davlatlararo muloqotning izchil rivojlanishining boshlanishi boʻldi.
O‘ttiz yildan ortiq vaqt mobaynida O‘zbekiston va Xitoy o‘rtasidagi munosabatlar aloqalarni o‘rnatishdan strategik sheriklik darajasiga ko‘tarildi. 1991-yildan buyon ikki davlat rahbarlarining 25 marta sammiti o‘tkazildi. 2012-yil 6-iyunda Oʻzbekiston-Xitoy munosabatlari strategik sheriklik darajasiga, 2016-yilning 22-iyunda har tomonlama strategik sheriklik darajasiga, 2022-yil 15-sentabrda keng koʻlamli strategik sheriklik darajasiga koʻtarildi, yakuniy bosqichda yangi davrdagi har tomonlama strategik sheriklik darajasiga, nihoyat, 02-yanvarda har qanday ob-havoda keng qamrovli strategik hamkorlik. Bu dinamika nafaqat ikki davlat o‘rtasidagi ishonchning yuksakligini, balki tashqi siyosiy muhitdan mustaqil hamkorlikning uzoq muddatli xarakterini ham ko‘rsatadi.
Ikki davlat rahbarlari o‘rtasida iliq, do‘stona va ishonchli munosabatlar rivojlanib, faol hamkorlik, konstruktiv hamkorlik va erishilgan kelishuvlarni samarali amalga oshirish uchun mustahkam zamin yaratmoqda.
O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2024-yil yanvar oyida Xitoyga amalga oshirgan davlat tashrifi samarali uchrashuvlar va erishilgan kelishuvlarga boy bo‘ldi. Muzokaralar yakunlari boʻyicha ikki davlat rahbarlari Qoʻshma bayonotni qabul qildilar va ikki tomonlama mustahkam hujjatlar toʻplamini imzoladilar. Ushbu tashrif doirasida Davlat kengashi Bosh vaziri Li Tsyan va Butunxitoy xalq vakillari kengashi Doimiy qo‘mitasi raisi Chjao Leji bilan ham uchrashuvlar bo‘lib o‘tdi. Osiyo infratuzilma sarmoyalari banki, CNPC va CITIC korporatsiyalari, Xitoy eksport-import banki rahbarlari bilan muzokaralar olib borildi. Shuningdek, kun tartibidan Guangdong provinsiyasi partiya qo‘mitasi kotibi Xuan Kunmin, yirik biznes vakillari bilan uchrashuvlar, shuningdek, Ipak yo‘li jamg‘armasi, SANY va CSG kompaniyalari rahbarlari bilan uchrashuvlar, Jizzax viloyatida BYD gibrid va elektromobillarini birgalikda ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish masalalari ham bor edi.
Toshkent va Pekin bir-birini xalqaro maydonda, jumladan, global muammolarni hal etish tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlab, milliy ustuvorlik va manfaatlarini inobatga olgan holda barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish uchun faol hamkorlik qilmoqda.
O‘zbekiston bilan Xitoyning xalqaro maydondagi diplomatik hamkorligi ko‘p tomonlama, jumladan, Shanxay hamkorlik tashkiloti doirasida ham faol rivojlanmoqda. Bugungi kunda Toshkent va Pekin mintaqaviy xavfsizlikni mustahkamlash, savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish, gumanitar aloqalarni chuqurlashtirishga birgalikda yordam berib, ushbu tuzilmaning asosiy ishtirokchilari sifatida ishtirok etmoqda.
Bo‘lajak tashrif doirasida O‘zbekiston Prezidenti ShHTning navbatdagi sammitida ishtirok etadi, unda tashkilotga a’zo davlatlar rahbarlari o‘rtasida mintaqaviy kun tartibi va hamkorlikni chuqurlashtirishning dolzarb masalalari muhokama qilinadi. Ikki davlat rahbarlarining ishonchli muloqoti oliy va boshqa darajadagi hamkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoit yaratmoqda.
Bunga parlamentlararo hamkorlikning rivojlanish dinamikasini misol qilib keltirish mumkin. 2017-yilda Oliy Majlis va Butunxitoy xalq vakillari kengashi (XDP) o‘rtasida hamkorlik bo‘yicha parlamentlararo guruh tashkil etilgani bu boradagi muhim qadam bo‘ldi. O‘shandan buyon mazkur mexanizm tajriba almashish va qo‘shma tashabbuslarni muvofiqlashtirish uchun samarali maydonga aylandi. Mazkur format doirasida muntazam ravishda onlayn uchrashuvlar o‘tkazilib, ikki davlat parlament a’zolari delegatsiyalari bir-birlari tomonidan tashkil etilgan xalqaro forumlarda ishtirok etib, o‘zaro tashriflar amalga oshirilmoqda.
2024-yil 6-9-iyul kunlari Xitoy Xalq partiyasi Doimiy qo‘mitasi raisi Chjao Lejining O‘zbekistonga tashrifi doirasida u boshchiligidagi delegatsiya Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan qabul qilingan edi. Ushbu tashrif nafaqat parlamentlararo muloqotning yuqori dinamikasini ta'kidladi, balki umuman siyosiy hamkorlikni mustahkamlashga ham xizmat qildi.
Shu bilan birga, davlatlararo munosabatlarda ikki davlat tashqi ishlar vazirliklari o‘rtasidagi faol muloqot muhim o‘rin tutadi. Tashqi ishlar vazirligi darajasidagi muntazam siyosiy maslahatlashuvlar o‘zaro hamkorlikning asosiy yo‘nalishlarini muvofiqlashtirish, siyosiy va iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, xalqaro kun tartibidagi dolzarb masalalar bo‘yicha pozitsiyalarni kelishish imkonini beradi. Bu mexanizm oʻzaro ishonchni mustahkamlaydi va Oʻzbekiston-Xitoy munosabatlarining strategik darajada izchil rivojlanishini ragʻbatlantiradi. Bugungi kunga qadar siyosiy maslahatlashuvlarning 19 raundi o‘tkazildi, ularning oxirgisi 2025-yilning may oyida Pekinda bo‘lib o‘tdi. Bundan tashqari, 2023-yil 21-noyabrda yangi formatdagi ikki tomonlama diplomatik hamkorlik – Oʻzbekiston va Xitoy tashqi ishlar vazirlari oʻrtasida birinchi strategik muloqot boʻlib oʻtdi.
Ikki davlat tashqi ishlar vazirliklari o‘rtasidagi hamkorlik “Markaziy Osiyo – Xitoy” formati doirasida ham konstruktiv rivojlanmoqda. 2020-yildan buyon ushbu formatda tashqi ishlar vazirlarining oltita uchrashuvi bo‘lib o‘tdi, ularning oxirgisi 2025-yil 26-aprelda Olmaota shahrida bo‘lib o‘tdi.
2024-yil noyabr-dekabr oylarida Chendu shahrida O‘zbekiston tashqi ishlar vaziri Baxtiyor Saidovning Xitoy tashqi ishlar vaziri Van I bilan uchrashuvida viza talablaridan o‘zaro ozod qilish to‘g‘risida hukumatlararo bitim imzolandi.
2025-yilning 15-16-iyul kunlari ShHT Tashqi ishlar vazirlari kengashi majlisidagi ishtiroki doirasida O‘zbekiston TIV rahbari Pekinda Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Si Szinpin tomonidan qabul qilindi va Tyantszin shahrida tashqi ishlar vaziri Van I bilan muzokaralar o‘tkazdi.
O‘zbekiston va Xitoy o‘z iqtisodiyotlarining bir-birini to‘ldiruvchi salohiyatidan, o‘sish sur’atlarini jadallashtirish, qashshoqlikni kamaytirish va barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishga qaratilgan islohotlar natijalaridan kelib chiqib, O‘zbekiston va Xitoy savdo-iqtisodiy hamkorlikni ikki tomonlama munosabatlarning asosiy yo‘nalishi sifatida ko‘rmoqda. Bugungi kunda Xitoy O‘zbekistonning yetakchi savdo va sarmoyaviy sheriklaridan biridir. O‘zaro tovar ayirboshlash hajmi muttasil oshib bormoqda. 2017-2024-yillarda tovar ayirboshlash ko‘rsatkichi 2,8 barobardan ortiq o‘sib, 14 milliard AQSH dollarini tashkil etdi. Mamlakatimizda Xitoy sarmoyasi ishtirokida faoliyat yuritayotgan korxonalar soni 4 mingdan oshdi va joriy yil boshidan buyon 800 dan ortiq shunday korxonalar tashkil etildi.
Hamkorlik boʻyicha Oʻzbekiston-Xitoy hukumatlararo qoʻmitasi faoliyati ikki tomonlama iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirish va kengaytirishga samarali xizmat qilmoqda. 2023-yilda mazkur qo‘mita tarkibida ijtimoiy sohadagi ikki tomonlama hamkorlikning yana bir vositasi – qashshoqlikni qisqartirish bo‘yicha kichik qo‘mita tashkil etildi. U qashshoqlikni kamaytirish va barqaror tashabbuslarni amalga oshirish boʻyicha maqsadli ijtimoiy-iqtisodiy loyihalarni muhokama qilish va muvofiqlashtirish uchun platforma boʻlib, Xitoy tajribasini almashish va Oʻzbekiston hududlarini qoʻllab-quvvatlash vositalarini tayyorlashga alohida eʼtibor qaratadi.
O‘zbekiston va Xitoyning mintaqaviy miqyosidagi hamkorligi ham yangi sur’at kasb etmoqda.
2024-yil 22-yanvar kuni Urumchi shahrida O‘zbekiston va Xitoyning birinchi mintaqalararo forumi bo‘lib o‘tdi. Forumda ikki mamlakat ishbilarmon doiralari, hududiy hokimiyat va sanoat tashkilotlarining 1200 dan ortiq vakillari ishtirok etdi. Tadbir doirasida B2B va G2B muzokaralari, shuningdek, O‘zbekiston eksportchilarining mahsulotlari namoyish etilgan “O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan” ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tdi. Forum yakunlari bo‘yicha hududlar o‘rtasida 27 ga yaqin hujjat imzolandi va ko‘rgazma 30 ga yaqin shartnoma va bitimlar tuzish maydonchasiga aylandi.
Ikkinchi mintaqalararo forum 2025-yil 1-2-iyun kunlari Samarqand xalqaro turistik “Silk Road Samarkand” majmuasida boʻlib oʻtdi. Uning ishtirokchilari orasida ikki tomondan ishbilarmon doiralar, hududiy va markaziy hokimiyat organlari, fan va ta’lim sohalarining 2,8 mingdan ortiq vakillari bor edi.
Bunday forumlar xitoylik investorlarning respublikamiz hududlari erkin iqtisodiy zonalari imkoniyatlariga qiziqishi ortib borayotganidan dalolatdir. Natijada Sirdaryo viloyati Xitoyning ilg‘or innovatsiyalari hududiga aylandi – bu yerda Xitoy modeli bo‘yicha innovatsion texnoparklar tashkil etilib, ular soddalashtirilgan bojxona rejimiga ega erkin iqtisodiy zonalar maqomini oladi. Ushbu loyihalarni moliyalashtirish uchun Xitoyning “Ipak yoʻli” jamgʻarmasi va boshqa institutlar bilan hamkorlikda investitsiya hajmi 1 milliard dollargacha boʻlgan Oʻzbekiston-Xitoy investitsiya jamgʻarmasi tashkil etilmoqda.
Shuningdek, Chirchiq shahridagi sanoat parkida Xitoy kompaniyalari ishtirokida “Ikki viloyat – bir bog‘” maxsus industrial zonasi tashkil etilmoqda. Bu yerda birinchi ishlab chiqarish 2026 yilda boshlanishi kutilmoqda.
Umuman olganda, 2017-2024-yillarda O‘zbekistonda o‘zlashtirilgan Xitoy investitsiyalarining umumiy hajmi 24,6 milliard dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2025-yil oxiriga qadar 15 milliard dollardan ortiq moliyaviy investitsiyalarni o‘zlashtirish rejalashtirilgan.
O‘zbekiston va Xitoy o‘rtasidagi madaniy-gumanitar hamkorlik bugungi kunda qadimiy tarixiy aloqalar va Ipak yo‘li merosining mustahkam poydevori asosida rivojlanib bormoqda. Bu hamkorlik taʼlim, sanʼat, turizm va gumanitar almashinuv kabi keng yoʻnalishlarni qamrab olgan boʻlib, ikki mamlakat xalqlari oʻrtasidagi oʻzaro hamjihatlik va doʻstlikni mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
O‘zbekistonda xitoy tili va madaniyatiga qiziqish katta. Ularni o‘rganish va ommalashtirishda Toshkent davlat sharqshunoslik instituti va Samarqand davlat chet tillar instituti muhim o‘rin tutadi. Ushbu ta’lim muassasalarida Konfutsiy institutlari faoliyat ko‘rsatib, Markaziy Osiyoda birinchi bo‘ldi.
O‘z navbatida, Xitoyda ham o‘zbek tilini o‘rganishga qiziqish ortib bormoqda. O‘zbekistonda ko‘plab xitoylik talabalar tahsil olmoqda, Xitoy universitetlarida esa o‘zbek tili va adabiyoti bo‘yicha kurslar ko‘paymoqda. ry. Markaziy Millatlar universiteti (Pekin) va Shanxay xalqaro tadqiqotlar universitetida o‘zbek tili bo‘limlari mavjud.
Madaniyatlararo muloqot ikki mamlakat madaniyati va sanʼati namoyandalari ishtirokida oʻtkazilayotgan koʻplab koʻrgazmalar, konsertlar, festivallar va boshqa tadbirlar bilan boyib bormoqda.
2022-yil may oyida Sian shahrida 100 dan ortiq madaniy tadbirlar o‘tkazilgan “Markaziy Osiyo – Xitoy” birinchi sammiti doirasida “Markaziy Osiyo va Xitoy xalqlari madaniyati va san’ati yili” rasman e’lon qilindi.
2023-yil sentabr oyida Xanchjoudagi Xitoy milliy ipak muzeyida “Rangli Osiyo: Osiyo liboslari ko‘rgazmasi” xalqaro ko‘rgazmasi doirasida “O‘zbekiston kechalari” tadbiri bo‘lib o‘tdi.
Joriy yilning avgust oyida Xitoy Milliy muzeyida ochilgan ShHTga aʼzo davlatlar milliy muzeylari kolleksiyasi koʻrgazmasida Oʻzbekistonning eng koʻp eksponatlar bilan ishtirok etishi madaniyatlararo almashinuvdagi yana bir muhim voqea boʻldi.
Madaniy hamkorlikning muhim jihati turizmni rivojlantirishdir. Joriy yilning may oyida Pekin shahrida mamlakatimizning Xitoydagi elchixonasi tomonidan O‘zbekistonning turizm va madaniy salohiyatiga bag‘ishlangan tadbir bo‘lib o‘tdi. Tadbir Xitoy fuqarolari uchun O‘zbekistonga 30 kungacha bo‘lgan muddatga vizasiz rejim joriy etilishi munosabati bilan o‘tkazildi. Bu qadam madaniyatlararo muloqotni faollashtirish, turistlar almashinuvini ko‘paytirish va ishbilarmonlik aloqalarini kengaytirish uchun muhim rag‘bat bo‘ldi.
Albatta, O‘zbekiston-Xitoy keng qamrovli hamkorligining barcha sohalari va yutuqlarini bir maqola doirasida, ayniqsa, keyingi yillarda qamrab olish qiyin. Shunga qaramay, ishonchli tarzda keltirilgan faktlar ikki tomonlama munosabatlar misli ko‘rilmagan ishonch va o‘zaro anglashuv darajasiga ko‘tarilganidan, bundan buyon ham takomillashtirish va mustahkamlashga intilayotganidan dalolat beradi. O‘zbekiston va Xitoy xalqlari an’anaviy tarzda muloqot va hamkorlikka ochiq bo‘lib, bu yangi qo‘shma tashabbuslar uchun mustahkam zamin yaratadi. Shu nuqtai nazardan, Prezident Shavkat Mirziyoyevning Xitoy Xalq Respublikasiga bo‘lajak rasmiy tashrifi strategik sheriklikni chuqurlashtirish, siyosiy va iqtisodiy hamkorlikni kengaytirish, shuningdek, gumanitar aloqalarni mustahkamlash, XXI asrda hamkorlikning yanada keng istiqbollarini ochish yo‘lidagi navbatdagi qadam bo‘lishi shubhasiz.
"Dunyo" AA
