O‘zbekistonning qashshoqlikni qisqartirish va ijtimoiy himoyaning yangi modelini shakllantirish bo‘yicha tajribasi
2023-yilga kelib yangi Ijtimoiy himoya milliy agentligi (NASP) va “Inson” jamoat xizmat ko‘rsatish markazlari qariyb 2,3 million muhtoj oilalarga yordam ko‘rsatdi, bu 2017-yilga nisbatan qariyb to‘rt baravar ko‘p. Pensiya va asosiy nafaqalar ham oshirildi: masalan, pensiya va nogironlik bo‘yicha to‘lovlar real ko‘rinishda islohotdan oldingidan qariyb 1,5 baravar yuqori.
Maishiy xizmat “Inson” markazlari, har bir aholi punktidagi “yagona darcha” markazlari orqali fuqarolarga imtiyozlar va xizmatlar uchun murojaat qilishda yordam beradi. Ushbu "Inson" markazlari integratsiyalashgan, mijozlarga yo'naltirilgan yordamga o'tishni aks ettiruvchi ilovalar va ma'lumotlar bilan shaxsiy yordam ko'rsatadi. Shu munosabat bilan, nogironlar va qariyalarni qo'llab-quvvatlashni boshqarish uchun parvarishga muhtoj shaxslarning yangi reestri (2023 yilga kelib u ~ 17 800 profilni o'z ichiga olgan) tashkil etildi; Har bir holat har chorakda ko'rib chiqiladi, shunda yordam kerak bo'lganda moslashtirilishi mumkin. Birgalikda ushbu raqamli vositalar va tashkiliy o‘zgarishlar – bir darchadagi “Inson” markazlari, yagona reestr, maqsadli ro‘yxatlar va ishlarni boshqarish – O‘zbekistonning avvalgi parchalanib ketgan tizimidan ancha uzoqda bo‘lgan zamonaviy ijtimoiy himoya arxitekturasini ifodalaydi.
Xalqaro hamkorlar bu islohotlarni yaqindan qo‘llab-quvvatladi va baholadi. Jahon banki yetakchi rol o‘ynadi: u ish o‘rinlari, boshqaruv va ijtimoiy siyosatdagi tarkibiy islohotlarni moliyalashtirish uchun siyosatga asoslangan kreditlar (2018–2021) orqali qariyb 2,1 milliard dollar ajratdi. 2024 yil o'rtalarida Bank zaif qatlamlarga ijtimoiy yordam ko'rsatishni yaxshilash uchun qo'shimcha 100 million dollarlik "INSON" loyihasini tasdiqladi. Ushbu loyiha 50 dan ortiq ijtimoiy xizmat ko'rsatish markazlarini tashkil etadi va 50 000 ga yaqin aholiga (shu jumladan keksalar, nogironlar va bolalar) xizmat ko'rsatishni kengaytiradi.
2024-yil 1-noyabrda boshlangan “Qashshoqlikdan farovonlik sari” dasturi doirasida oilalar ettita asosiy yo‘nalish bo‘yicha qo‘llab-quvvatlanadi:
• Barqaror bandlikni ta'minlash va yuqori daromad darajasiga erishish;
• Ta'lim va kasbiy ta'lim olish imkoniyati;
• kafolatlangan davlat tibbiy xizmatlaridan foydalanish imkoniyati;
• ijtimoiy xizmatlardan foydalanish imkoniyati;
• uy-joy sharoitlarini yaxshilash;
• mahalla (jamoa) infratuzilmasini davlat tomonidan rivojlantirish;
• Davlat sektori vakillari bilan bevosita muloqot va muloqot.
600 mingdan ortiq oila bandlik va daromadlarni oshirishga qaratilgan 1,3 million ijtimoiy xizmatlardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu oilalar a’zolari 2,2 milliondan ortiq kafolatlangan tibbiy xizmatdan ham bahramand bo‘lib, ularning mehnat bozorida barqaror ishtirok etishiga bevosita hissa qo‘shmoqda.
Ijtimoiy yordam ko'rsatishni kengaytirish
Uzluksiz parvarishga muhtoj shaxslar uchun xususiy provayderlar orqali xizmat ko‘rsatishning yangi modeli joriy etildi. Bu xizmatlarga maishiy yordam, uyda va dala sharoitida yordam ko‘rsatish, tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiya hamda shaxsiy yordamchini qo‘llab-quvvatlash kiradi. Ayni paytda 13,8 ming kishi, ya'ni parvarishga muhtojlarning 76 foizi xususiy sektordan bunday xizmatlardan foydalanmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qaroriga ko‘ra, 2030-yilga borib ijtimoiy xizmatlardan oluvchilar sonini har yili kamida 3 million fuqaroga yetkazish, nodavlat sektor tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlar ulushini esa 30 foizga yetkazish ko‘zda tutilgan. Ushbu yondashuv ijtimoiy va hamjihatlik iqtisodiyoti tamoyillariga to'liq mos keladi.
Ijtimoiy himoya milliy agentligi tomonidan amalga oshirilayotgan dasturlar qulay, samarali va barqaror iqtisodiy rivojlanishga yo‘naltirilganligi bilan ajralib turadi.
1. Foydalanish imkoniyati
“Qashshoqlikdan farovonlik sari” dasturi doirasida kam ta’minlangan oilalarning milliy reestri tashkil etildi. Uy xo'jaliklarini aniqlash va ularni kiritish to'g'risidagi qarorlar bevosita mahalla (mahalla) darajasida qabul qilinadi. Bugungi kunda qariyb 2,8 million kishidan iborat 667 ming oila roʻyxatga olingan. Bu ularning turmush sharoiti va qashshoqlikni kamaytirish imkoniyatlarini har tomonlama tushunish imkonini beradi.
2. Samaradorlik
Joriy yilning to‘qqiz oyida ro‘yxatga olingan oilalarda aholi jon boshiga o‘rtacha daromad qariyb ikki baravar oshib, oyiga 174 ming so‘mdan (~14 AQSh dollari) 338 ming so‘mga (~27 AQSh dollari) ko‘tarildi. Bundan tashqari, avvallari daromadi bo‘lmagan 73 ming oila rasmiy maosh oladi. Xuddi shu davr mobaynida 150 000 oila qashshoqlikdan muvaffaqiyatli qutuldi, 105 000 (70 %) esa, birinchi navbatda, rasmiy ish bilan bandlikning ortishi hisobiga. keling.
3. Barqarorlik
Maqsadli yordamni ta'minlash uchun oilalar uch guruhga bo'linadi:
• qizil – g‘amxo‘rlikka muhtoj nogironligi bo‘lgan oilalar, shuningdek, boquvchisi bo‘lmagan yoki yolg‘iz ota-ona boshchiligidagi oilalar;
• sariq – a’zosi mehnatga layoqatli, ammo barqaror daromadi va kasbiy malakasiga ega bo‘lmagan oilalar;
• Yashil – qashshoqlikdan chiqib ketgan, biroq orqaga qaytish xavfi ostida qolgan oilalar.
Ushbu tasnif tabaqalashtirilgan chora-tadbirlarni qo'llash imkonini beradi: "qizil" oilalar birinchi navbatda g'amxo'rlik va ijtimoiy qo'llab-quvvatlanadi; "sariq" oilalar bandlik va o'qitish dasturlari bilan maqsadli; va "yashil" oilalar qashshoqlikka qaytishning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlardan foyda ko'radi.
Ushbu doirada "g'amxo'rlik iqtisodiyoti" ni rivojlantirish asosiy ustuvor yo'nalish sifatida paydo bo'ldi. Agentlik tomonidan imkoniyati cheklangan bolalar uchun bolalar bog‘chasi va keksalar uchun “Faol hayotga qadam” dasturi joriy etildi. Ushbu tashabbuslar oila a'zolariga mehnat bozorida ishtirok etish imkonini beradi va shu bilan ilgari haq to'lamagan qarovchilarni faollashtiradi.
Inson kapitaliga investitsiyalar
Kam ta’minlangan oilalar farzandlariga alohida e’tibor qaratilmoqda. Davlat ularni o'qitish va rivojlantirish bilan bog'liq xarajatlarning 90% gacha subsidiyalaydi. 2025 yilda kam ta'minlangan oilalardagi 125 000 nafar bola maktabgacha ta'lim muassasalaridan imtiyozli foydalanish imkoniyatiga ega bo'ldi, bu ijtimoiy himoya tizimlari qashshoqlikni kamaytirishga bilvosita, ammo muhim hissa qo'shishi mumkinligini ko'rsatdi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, Ijtimoiy himoya milliy agentligi tomonidan amalga oshirilayotgan dasturlar moddiy ta’minotdan ham ancha uzoqdir. Ular daromad olish, bandlik va inson kapitalini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoit yaratadi va shu orqali mamlakatning barqaror iqtisodiy o‘sishiga bevosita hissa qo‘shadi.
Agentlik tomonidan qo‘llab-quvvatlangan Toshkent viloyati Bo‘ka tumani “Ezgulik” mahalla fuqarolar yig‘inida yashovchi Olima Almatova Qorabekovna shunday dedi:
"Turmush o'rtog'im kon kombinatida qirq yil ishladi, ammo kasal bo'lganidan keyin u boshqa ishlay olmadi. Uning uchun odamlar menga taklif qilgan barcha ishlarni o'z zimmasiga oldim. Shifokorlar uning yurak tomirlariga stent qo'yishni taklif qilishganda, men rad etdim: "Nima yordam bersangiz, oilamga bering. Men allaqachon olti yil umr ko'rganman. kelsa, men buni qabul qilaman, menga stent kerak emas, faqat mening oilamga ozgina yordam berishingizni so'rayman.
Prezident qaroriga ko'ra qo'llab-quvvatlash kelganida, qanchalik xursand bo'lganimni ifoda eta olmayman. Men: “Ey Xudo, haqiqatan ham eshigimni ochgani kelgan odam bor ekan”, dedim. Ular kelib yordam qo‘lini cho‘zdilar. Biz bodring va pomidor ekdik, tez orada pul tusha boshladi. Biz allaqachon uch marta daromad oldik. Bizga katta yordam yetib keldi, Prezidentimizdan chuqur minnatdormiz. Hatto bitta oilani boqish qiyin, lekin u millionlab odamlarga g'amxo'rlik qilmoqda. Qiyinchilikda va muhtojlarga bunday yordam kuch bag'ishlaydi, quvonch keltiradi va oldinga intilishga ilhomlantiradi. Bu qanchalik kuchli ekanligini tasavvur qilish qiyin."
Xulosa qilib aytish mumkinki, Ijtimoiy himoya milliy agentligi tomonidan amalga oshirilayotgan dasturlar moddiy ta’minotdan ham ancha uzoqdir. Ular daromad olish, bandlik va inson kapitalini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoit yaratadi va shu orqali mamlakatning barqaror iqtisodiy o‘sishiga bevosita hissa qo‘shadi.
