O'zbekiston-Finlyandiya hamkorligi: yangi dinamika va o'zaro ta'sirning amaliy sohalari
Muvozanatli iqtisodiy siyosat inflyatsiyani 2-3% da ushlab turadi, shu bilan birga yuqori AA+ kredit reytingini saqlab qoladi. Tadqiqot va ishlanmalar hukumat strategiyasining bir qismi sifatida moliyalashtiriladi. Umumiy ilmiy-tadqiqot va ishlanmalar xarajatlari YaIMning 3% dan oshadi va 2023-yilda 8,4 milliard yevroga yetdi, bu o'tgan yilga nisbatan 6,3% ga ko'p. Davlat sektori, universitetlar va biznes tomonidan hissa qo'shildi.
Finlyandiya iqtisodiyoti ochiq va eksportga yo'naltirilganligicha qolmoqda. 2024-yilda tashqi savdo hajmi 146,5 milliard yevroni tashkil etdi, shundan eksport 72,2 milliard yevroni va import 74,3 milliard yevroni tashkil etdi. Texnologik ixtisoslashuv, rivojlangan raqamli muhit va yuqori inson kapitali investorlar uchun oldindan aytib bo'ladigan muhit yaratadi.
Shu bilan birga, O'zbekiston so'nggi sakkiz yil ichida Markaziy Osiyoda islohotlarni tezlashtiruvchi sifatida faoliyat yuritdi. Mamlakat yalpi ichki mahsuloti ikki baravarga o'sib, 115 milliard dollarga yetdi. 2017-yildan beri asosiy kapitalga investitsiyalar 240 milliard dollarni tashkil etdi, shundan 130 milliard dollardan ortig'i xorijiy manbalardan keldi. Xalqaro zaxiralar 48 milliard dollardan oshdi. Mahsulot ishlab chiqarish tarkibi o'zgarmoqda. Sanoatning ulushi 20% dan 26% gacha oshdi, xizmat ko'rsatish sohasining ulushi 44% dan 47% gacha o'sdi va mehnat unumdorligi 45% ga oshdi. Normativ o'zgarishlar xususiy kapital uchun maydonni kengaytirdi, transport va energetika loyihalari esa sanoatlashtirish va eksport uchun yangi poydevor yaratdi. Islohotlar natijasida O'zbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan savdosi barqaror yo'nalishda. 2017 va 2024 yillar oralig'ida O'zbekiston va Yevropa Ittifoqi o'rtasidagi savdo aylanmasi 2,4 baravarga, 2,6 milliard dollardan 6,4 milliard dollargacha oshdi. 2024 yilda eksport 2023 yilga nisbatan qariyb 27 foizga oshdi, import esa o'xshash darajada qoldi.
Ikki tomonlama siyosiy munosabatlar va savdo-iqtisodiy hamkorlikda yangi bosqich
O'zbekiston-Finlyandiya munosabatlaridagi ijobiy dinamika ayniqsa sezilarli.
Yuqori darajadagi muntazam aloqalar ikki tomonlama muloqotni rivojlantirishga yangi turtki berdi.
Masalan, 2024 yil 12 noyabrda Bokuda COP29 sammiti doirasida O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev va Finlyandiya Prezidenti Aleksandr Stubb o'rtasida uchrashuv bo'lib o'tdi. Tomonlar yashil iqtisodiyot, qayta tiklanadigan energiya, innovatsiya va ta'lim sohalaridagi hamkorlik istiqbollarini muhokama qilishdi hamda barqaror rivojlanish va iqlim kun tartibi bo'yicha fikr almashishdi.
Siyosiy muloqot 2025 yil 9 sentyabrda telefon orqali davom etdi, unda davlat rahbarlari iqtisodiy va gumanitar hamkorlikni kengaytirish yo'llarini muhokama qilishdi.
Bundan tashqari, 2025-yil oktyabr oyi oxirida Finlyandiya Prezidentining O'zbekistonga rasmiy tashrifi kutilmoqda, bu tashrif erishilgan kelishuvlarni mustahkamlash va hamkorlikning yangi yo'nalishlarini ochishga qaratilgan.
Shunday qilib, savdo-iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirish, Finlyandiya texnologiyalarini joriy etish va O'zbekiston iqtisodiyotining ustuvor tarmoqlariga investitsiyalarni jalb qilish uchun qulay zamin yaratilmoqda.
2019-yildan 2024-yilgacha savdo aylanmasi uch baravardan ortiq o'sib, 152 million dollarga yetdi. O'zbekiston eksporti qariyb 17 baravarga o'sib, 4,73 million dollarga yetdi, Finlyandiyadan import esa deyarli uch baravarga o'sib, 147 million dollarga yetdi.
Faqat o'tgan yilning o'zida O'zbekistonning Finlyandiyaga eksporti 56 foizga, import esa 3,2 baravarga oshdi. 2025-yil yanvaridan avgustgacha savdo hajmi 68 million dollardan oshdi. Ikki mamlakatning savdo aylanmasi ularning qiyosiy afzalliklarini aks ettiradi. O'zbekiston sanoat tovarlari va xizmatlarini yetkazib beradi, Finlyandiya esa mashina va transport uskunalarini, shuningdek, kimyoviy mahsulotlar va oziq-ovqat mahsulotlarini eksport qiladi.
Hamkorlik istiqbollari
Savdo-iqtisodiy hamkorlikning yangi kun tartibida Finlyandiyaning muhandislik, toza texnologiyalar, raqamli sog'liqni saqlash, ta'lim va ilmiy-tadqiqot ishlanmalarini boshqarish sohasidagi yutuqlari hisobga olinadi, bu esa O'zbekistonning texnologik modernizatsiya, energiya samaradorligini oshirish va inson kapitalini rivojlantirish maqsadlariga mos keladi. O'z navbatida, mamlakatdagi qulay biznes muhiti va yirik infratuzilma loyihalari xorijiy kompaniyalar uchun xarajatlarni kamaytiradi.
O'zbekistonda yaratilgan sharoitlar va mamlakatning rivojlanish ustuvorliklarini hisobga olgan holda, O'zbekiston-Finlyandiya hamkorligini bir qancha sohalarda yanada chuqurlashtirish imkoniyati mavjud.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi ma'lumotlariga ko'ra, qisqa muddatda Finlyandiyaga eksportni ko'paytirish mumkin. O'zbekistonlik ishlab chiqaruvchilar tajribaga ega bo'lgan bozorlarga ustuvor ahamiyat beriladi. Afzalliklarga tayyor to'qimachilik va kiyim-kechak, meva va yong'oqlar, poyabzal, charm buyumlar, tosh va tsement, mis va mis yarim tayyor mahsulotlar kiradi.
Logistika ideal holda Xelsinki va Hamina Kotka portlari orqali tashkil etilishi kerak, Turkuda esa zaxira nusxasi bo'lishi kerak. Tarqatish kanallari Kesko va S Group kabi yirik tarmoqlar va distribyutorlar orqali qurilishi kerak. Muvaffaqiyatning asosiy shartlari Yevropa Ittifoqi standartlariga muvofiq sertifikatlash, barqaror ta'minot va muntazam shartnomalarni o'z ichiga oladi.
Sanoat hamkorligi ilg'or qayta ishlashga o'tishni, masalan, trikotaj, jun va charm kabi sohalarda yigirish va bo'yashdan tortib tayyor kiyimlargacha bo'lgan to'liq ishlab chiqarish siklini o'z ichiga oladi. Lapuan Kankurit va Pirtin Kehraämö kabi Finlyandiya kompaniyalari, shuningdek, Aalto universiteti dizayn maktabi bilan hamkorlik texnologik etalon sifatida mumkin. Qishloq xo'jaligi sohasida LUKE ilmiy ko'magi bilan qo'llab-quvvatlanadigan Finlyandiya liniyalariga asoslangan qo'ychilik dasturlari qiziqish uyg'otadi. Bunday hamkorlik to'qimachilik klasterining xomashyo bazasini mustahkamlaydi va ishlab chiqarishni ko'paytiradi.
Raqamli va yashil modernizatsiya sohasida Nokia kabi yetakchi o'yinchilar bilan telekommunikatsiya infratuzilmasi va muhim tizimlarni boshqarish sohasida hamkorlik qilish mumkin.
Energetika sohasida quyosh tizimi komponentlari va saqlash tizimlarini mahalliylashtirish, aqlli tarmoqlarni rivojlantirish va issiq iqlim sharoitida energiya ishlab chiqarish samaradorligini oshirish kabi sohalarda Finlyandiyaning Valoe, Fortum Solar va Wärtsilä kompaniyalari ishtirokida hamkorlik qilish istiqbollari mavjud.
Tadqiqot va materialshunoslik uchun VTT va LUTni jalb qilish maqsadga muvofiq bo'ladi, bu esa mamlakat ichida barqaror texnologik va inson resurslari bazasini rivojlantirishga, mintaqada eksport yo'nalishlarini ochishga hissa qo'shadi.
Mashinasozlik sohasida Metso va Valmet bilan loyihalar amalga oshirilishi mumkin, ular komponentlar, xizmat ko'rsatish va qisman mahalliylashtirishni qamrab oladi. Konecranes va Cargotec kompaniyalarining tajribasi yuk yechimlari va yuk tashish uskunalarida namunali hisoblanadi. Vaisala va Kemira iqlim o'lchovlari va suv kimyosi yechimlari uchun etalon bo'lib xizmat qilishi mumkin.
Inson kapitali asosiy yo'nalish bo'lib qolmoqda. Xelsinki universiteti, Tampere universiteti va Oulu universiteti bilan qo'shma dasturlar, sanoat amaliyotlari va yuqori texnologiyali sohalarda muhandislar, texnologlar va sifatli mutaxassislar uchun Finlyandiya o'quv usullarini joriy etish yo'lga qo'yilishi kerak.
Institutsional muhitni yaratish doirasida chegara protseduralarini uyg'unlashtirish, yashil yo'laklar, raqamli bojxonalarni joriy etish va sertifikatlarni o'zaro tan olish talab etiladi. Bundan tashqari, sanoat va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini qayta ishlash klasterlari, logistika markazlari, kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash dasturlarini yaratishni o'rganish zarur.
O'zbekiston va Finlyandiya o'rtasidagi hamkorlik yaqin kelajakda barqaror yo'lga qo'yilishi mumkin. Finlyandiya uchun O'zbekiston mahsulot va komponentlarning ishonchli yetkazib beruvchisi va texnologiya va uskunalar uchun yangi bozor hisoblanadi. O'zbekiston uchun hamkorlikni chuqurlashtirish Shimoliy Yevropada zamonaviy yechimlar va tarqatish kanallariga kirishni anglatadi.
Xulosa qilib aytganda, samarali davlat boshqaruvi, innovatsiya va ekologik mas'uliyatning Finlyandiya modelining O'zbekistonda amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlar bilan uyg'unligi ishlab chiqarish, energetika, telekommunikatsiya va ta'lim sohalarida qo'shma amaliy loyihalarni amalga oshirish uchun mustahkam poydevor yaratayotganini ta'kidlash kerak. Bunday hamkorlik nafaqat milliy iqtisodiyotning texnologik darajasini oshirishi, balki uzoq muddatli, barqaror va o'zaro manfaatli rivojlanishga qaratilgan O'zbekiston-Finlyandiya munosabatlariga yangi qirralarni qo'shishi mumkin.
