Yangi Markaziy Osiyo va O'zbekistonning mintaqaviy o'zgarishlardagi roli

1992-yilda BMTga qo'shilganidan beri O'zbekiston yosh mustaqil davlatdan butun mintaqa manfaatlariga xizmat qiladigan tashabbuslarni ilgari suruvchi tan olingan sherikka aylandi. Bugungi kunda mamlakatda BMTning 25 ta vakolatxonasi va agentliklari faoliyat yuritmoqda, ular 175 million dollardan ortiq qiymatdagi 160 dan ortiq loyihalarni amalga oshirmoqda. Ushbu dasturlar ta'lim, sog'liqni saqlash, gender tengligi, qashshoqlikka qarshi kurash, barqaror rivojlanish va raqamli o'zgarishlar kabi muhim sohalarni qamrab oladi. Bularning barchasi O'zbekistonning BMT tizimidagi institutsional ishtirokining asta-sekin mustahkamlanib borayotganini va milliy islohotlarni xalqaro majburiyatlar bilan birlashtirish istagini aks ettiradi.

2016-yilda uning tashqi siyosatida burilish nuqtasi bo'ldi, ochiqlik, muloqot va yaxshi qo'shnichilik tamoyillariga asoslangan yangi yo'nalish boshlandi. Aynan o'shanda Toshkent o'z kun tartibini shakllantira boshladi. Prezident Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasi sessiyalarida nutq so'zlab, Markaziy Osiyoni barqaror rivojlanish, o'zaro ishonch va sheriklik zonasiga aylantirishning strategik maqsadini bayon qildi.

Bu yo'nalishdagi birinchi qadam 2017-yilda BMT shafeligida o'tkazilgan Samarqand konferensiyasi bo'lib, u "Samarqand ruhi" konsepsiyasining asosini yaratdi. Tenglik, o'zaro manfaat va mintaqaviy masalalarni ochiq muhokama qilish tamoyillariga asoslangan ushbu format mintaqaviy hamkorlikning yangi modeli uchun prototipga aylandi. Konferensiyaning qabul qilingan kommyunikesi BMT Bosh Assambleyasining "Markaziy Osiyoda tinchlik, barqarorlik va barqaror rivojlanishni ta'minlash uchun mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash to'g'risida"gi rezolyutsiyasi uchun asos bo'ldi. Mintaqa birinchi marta global maydonda umumiy manfaatlar va kelajak uchun mas'uliyat bilan birlashtirilgan yagona geosiyosiy makon sifatida taqdim etildi.

O'shandan beri O'zbekiston Bosh Assambleyaning 13 ta rezolyutsiyasida mustahkamlangan bir qator muhim xalqaro tashabbuslarni ilgari surdi, ularning aksariyati Markaziy Osiyoga bevosita tegishli: barqaror turizm, Orol dengizi mintaqasida ekologik innovatsiyalar, Markaziy va Janubiy Osiyoning o'zaro bog'liqligi, giyohvand moddalar savdosiga qarshi kurash va barqaror rivojlanish. Ushbu tizimli yondashuv yangi qarashni - ishtirokdan ijodga, milliy siyosatdan mintaqaviy strategiyaga o'tishni aks ettiradi.

BMT Bosh Assambleyasining 80 yillik yubiley sessiyasida ham diplomatik faoliyatning yangi bosqichi paydo bo'ldi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi keng xalqaro miqyosda aks-sado berdi, chunki u Markaziy Osiyoga qaratilgan keng qamrovli strategik kun tartibini bayon qildi. Davlat rahbari "mintaqada yangi Markaziy Osiyo - barqarorlik, hamkorlik va mas'uliyat zonasini shakllantirish jarayoni boshlanganini" ta'kidladi. Uning ilgari surgan tashabbuslari orasida ECOSOC va UNCTAD homiyligida Markaziy Osiyo iqtisodiyotini rivojlantirish bo'yicha xalqaro forum o'tkazish, UNIDO bilan birgalikda yashil texnologiyalar bo'yicha mintaqaviy markaz tashkil etish, suv resurslaridan oqilona foydalanish dasturini qabul qilish va O'zbekistonda Jahon suv samaradorligi forumini o'tkazish bor edi. Ushbu tashabbuslar mintaqaviy hamkorlik uchun yangi infratuzilmani — texnologik, ekologik va gumanitar sohalarni rivojlantirishga qaratilgan.

Nutqida transport aloqalarini mustahkamlashga alohida e'tibor qaratildi. Prezident Afg'oniston orqali o'tadigan xalqaro transport va energetika yo'laklarini rivojlantirish bo'yicha BMT Bosh Assambleyasi rezolyutsiyasini qabul qilishni taklif qildi. Ushbu yondashuv transportga nafaqat iqtisodiy omil, balki mintaqaviy integratsiya va barqarorlashtirish vositasi sifatida qarash imkonini beradi. O'zbekiston shuningdek, BMTning Terrorizmga qarshi kurash boshqarmasining mintaqaviy ofisini tashkil etish, Tinchlik uchun Butunjahon yoshlar harakatini tashkil etish va Kasb-hunar ta'limi bo'yicha Butunjahon sammitini o'tkazishni taklif qildi. Bu takliflarning barchasi umumiy g'oyaga ega: ta'lim, gumanizm va ijtimoiy integratsiyaga asoslangan barqaror global arxitekturani yaratish. Prezident Shavkat Mirziyoyev Bosh Assambleyadagi nutqiga parallel ravishda BMT Bosh kotibi Antonio Guterres bilan uchrashdi. Tomonlar misli ko'rilmagan darajada yuqori darajadagi sheriklikni ta'kidladilar. Yangi besh yillik hamkorlik dasturini tayyorlash alohida ta'kidlandi. O'zbekiston EKOSOS, Inson huquqlari qo'mitasi va Statistika komissiyasiga saylandi va YuNESKO, UNIDO, BMT Taraqqiyot Dasturi, UNFPA va UNICEF bilan faol hamkorlik qilmoqda. Antonio Guterres rahbarimizning nutqini yuqori baholadi va quyidagilarni ta'kidladi: Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish, raqamli texnologiyalar, sun'iy intellekt, yoshlar siyosati va ma'rifatli islomni rivojlantirish bo'yicha tashabbuslarining ahamiyati.

Toshkentning mintaqaviy faoliyati Markaziy Osiyo atrofidagi geosiyosiy muvozanatning o'zgarishi bilan bir vaqtga to'g'ri keldi. Bunday sharoitda O'zbekiston o'zaro hurmat va pragmatizm tamoyillariga asoslangan ko'p vektorli diplomatiyani izchil ravishda qurmoqda. Ushbu yondashuv tashqi kuch markazlariga qaramlikni oshirish o'rniga mintaqaviy barqarorlikni mustahkamlash uchun xalqaro hamkorlikdan foydalanish imkonini beradi.

Shu sharoitda O'zbekiston diplomatiyasi "aqlli mintaqachilik" modeliga aylandi - bu siyosatda ichki modernizatsiya va xalqaro faoliyat yagona strategiyani tashkil qiladi. O'zbekiston Markaziy Osiyo geosiyosiy raqobat maydoni emas, balki sinergiya va qo'shma rivojlanish maydoni bo'lishi mumkinligini namoyish etmoqda. Aslida, bu mintaqaning siyosiy qiziqish ob'ektidan global muloqotning mustaqil ishtirokchisiga o'tishini anglatadi.

Sh.Mirziyoyev barqaror Markaziy Osiyosiz global barqarorlik mumkin emasligini aniq ta'kidladi. Shuning uchun O'zbekiston deklaratsiyalarga emas, balki aniq mexanizmlarga - iqlim, suv, transport va gumanitar tashabbuslarga e'tibor qaratmoqda, ular real harakatlar bilan qo'llab-quvvatlanadi. Orol dengizi mintaqasi uchun BMTning Koʻp sheriklik trast jamgʻarmasining tashkil etilishi, yashil zonalarni rivojlantirish, bolalar saratoniga qarshi kurash dasturlari va raqamli tashabbuslar mamlakatning milliy islohotlardan xalqaro masʼuliyatga oʻtishini aks ettiradi.

Shu bilan birga, Toshkent xalqaro munosabatlarda tenglik va inklyuzivlik tamoyillarini izchil ilgari surib, rivojlanayotgan mamlakatlar qaror qabul qilish jarayonlarida koʻproq teng huquqli vakillikka ega boʻlishini taʼminlash uchun BMT Xavfsizlik Kengashini kengaytirishni qoʻllab-quvvatlaydi. Bu Oʻzbekiston mintaqaviy masalalar bilan cheklanib qolmay, balki xalqaro tizimni global isloh qilishda ishtirok etishga intilayotganini koʻrsatadi.

BMT Bosh Assambleyasining 80-sessiyasi Markaziy Osiyo endi periferik zona sifatida qabul qilinmasligini tasdiqladi. U mintaqaviy barqarorlikning yangi markaziga aylanib bormoqda, bu yerda Oʻzbekiston asosiy muvofiqlashtiruvchi rol oʻynaydi, mahalliy tashabbuslarni global maqsadlar bilan bogʻlaydi. Oʻzbekiston shunchaki global dinamikaga moslashmayapti; u hamkorlik, ishonch va masʼuliyatga asoslangan xalqaro tizimning kelajagini shakllantirishga oʻz hissasini qoʻshmoqda.

Shavkat Mirziyoyevning Nyu-Yorkdagi nutqi kuzatuv siyosatidan yaratilish siyosatiga oʻtishni ramziy qildi. Toshkent dunyoga mavhum shiorlarni emas, balki yashil texnologiyalar, suv diplomatiyasi va yoshlar tinchligi harakatini qamrab oluvchi aniq harakatlar yo'l xaritasini taklif qildi. Global tizim yangi langarlarni qidirayotgan bir paytda, Markaziy Osiyo uzoq vaqtdan beri periferik deb hisoblangan mintaqa dunyoga o'zining barqarorlik va o'zaro ishonch konsepsiyasini taklif qila olishining namunasiga aylanmoqda. Bu jarayonda O'zbekiston ohangni o'rnatmoqda, xalqaro hamkorlikning yangi madaniyatini shakllantirmoqda va kelgusi yillar uchun mintaqaviy o'zgarishlar parametrlarini belgilamoqda.

Azamat Toshev,

Bo'lim boshlig'i,

Markaziy Osiyo xalqaro instituti