YUNESKO Samarqand sammiti: O'zbekistonning Jahon merosini saqlashdagi rolini e'tirof etish
Tashkilotning 40 yilida birinchi marta Bosh konferensiya uning bosh qarorgohi joylashgan Parijdan tashqarida o'tkazilmoqda. Ushbu tarixiy qadam Yangi O'zbekistonning obro'si oshib borayotganini, uning insoniyatning madaniy va ma'naviy merosini saqlashga va xalqaro gumanitar hamkorlikni rivojlantirishga qo'shgan hissasini e'tirof etadi.
Davrlar va madaniyatlar bir-biriga bog'langan Samarqand shahri nafaqat davlatlar o'rtasidagi muloqot maydonchasi, balki YUNESKOning ideallari: o'zaro tushunish, bag'rikenglik va madaniy xilma-xillikning ramziga aylandi. Bu yerda bunday keng ko'lamli forumning o'tkazilishi O'zbekistonning Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan e'lon qilingan Uchinchi Uyg'onish konsepsiyasining asosini tashkil etuvchi madaniy tiklanish, ta'lim va ilm-fanga sodiqligining global miqyosda tan olinishini aks ettiradi.
O'zbekiston 1993-yilda YUNESKOga a'zo bo'ldi va o'shandan beri mamlakat va tashkilot o'rtasidagi hamkorlik jadal rivojlanib kelmoqda. 1996-yildan beri Toshkentda YUNESKO vakolatxonasi faoliyat yuritib kelmoqda. So'nggi yillarda O'zbekiston rahbariyati va YUNESKO Bosh direktori Odri Azulay o'rtasidagi faol aloqalar ishonchli muloqotni o'rnatish va hamkorlikni mustahkamlashga hissa qo'shdi.
O'zbekiston ikki marta YUNESKO Ijroiya kengashida — 1997-yildan 2001-yilgacha va 2009-yildan 2013-yilgacha — ishlagan va 2022-yildan beri Nomoddiy madaniy merosni muhofaza qilish bo'yicha hukumatlararo qo'mita a'zosi bo'lib kelgan. Hozirda mamlakat ta'lim, fan, madaniyat, kommunikatsiya va axborot sohalarini qamrab oluvchi 2022–2026-yillarga mo'ljallangan YUNESKOning Mamlakat Dasturini amalga oshirmoqda.
Hamkorlikning asosiy yo'nalishlaridan biri O'zbekistonning noyob madaniy merosini himoya qilish va targ'ib qilishdir. Bugungi kunga qadar YUNESKOning Jahon merosi ro'yxatiga yettita O'zbekiston ob'ekti kiritilgan: Buxoroning tarixiy markazi, Ichan-Qal'a, madaniyatlar chorrahasi bo'lgan Samarqand, Shahrisabz, Ipak yo'li bo'ylab qadimiy shaharlar, G'arbiy Tyan-Shan va Turon cho'llari.
Nomoddiy madaniy merosga alohida e'tibor qaratilmoqda. YUNESKO roʻyxatiga oʻzbek madaniyatining 16 ta elementi kiritilgan – shoshmaqom va Boysun madaniyatidan tortib baxshilik sanʼati, palov anʼanalari va Navroʻzni nishonlashgacha. Ushbu xalqaro miqyosda tan olingan qadriyatlar oʻzbek xalqining maʼnaviy olamining boyligi va ijodiy energiyasini aks ettiradi.
Soʻnggi yillarda Oʻzbekiston va YUNESKO tashabbusi bilan keng koʻlamli madaniy forumlar oʻtkazildi: Sharq taronalari va Atlas bayrami festivallari, maqom sanʼati forumi, Qoʻqondagi baxshilik va hunarmandchilik festivallari va Xivada Lazgi raqs festivali. Ushbu loyihalar mamlakatni Yevroosiyoda madaniy muloqot markaziga aylantirdi.
Samarali hamkorlik taʼlim sohasiga ham taalluqlidir. Oʻzbekiston sakkizta YUNESKO kafedrasi va 24 ta assotsiatsiyalashgan maktabga mezbonlik qiladi, Toshkent va Fargʻona esa YUNESKOning Oʻquv shaharlari global tarmogʻining bir qismidir. 2024-yilda Samarqanddagi Ipak yoʻli xalqaro turizm va madaniy meros universitetida Barqaror meros turizmi boʻyicha YUNESKO kafedrasi ochildi.
Oʻzbekiston YUNESKOning fan va texnologiyalar sohasidagi global tashabbuslarida faol ishtirok etadi. Mamlakatning ikkita biosfera rezervati — Chotqol va Quyi Amudaryo — Butunjahon Biosfera rezervatlari tarmogʻiga kiritilgan va suv diplomatiyasi va iqlim oʻzgarishiga chidamlilik sohalarida millionlab dollarlik loyihalar amalga oshirilmoqda.
2024-yilda sunʼiy intellekt etikasi sohasidagi ilmiy tadqiqotlar uchun YUNESKO-Oʻzbekiston xalqaro Abu Rayhon Beruniy mukofotining taʼsis etilishi muhim qadam boʻldi. Birinchi mukofotlash marosimi Samarqandda Bosh konferensiyaning 43-sessiyasi davomida boʻlib oʻtadi.
Soʻnggi yillarda Oʻzbekiston bir qator YUNESKO rezolyutsiyalarini, jumladan, “Xiva jarayoni: Markaziy Osiyoda xalqaro hamkorlikni rivojlantirish”, “Axborotga kirish boʻyicha Toshkent deklaratsiyasi” va taʼlim va barqaror rivojlanishni rivojlantirishga qaratilgan hujjatlarni ilgari surdi.
43-sessiya boshlanayotgan Samarqand nafaqat ikki yuzga yaqin mamlakat vakillarining uchrashuv joyiga, balki oʻtmish va kelajakni birlashtiruvchi gʻoyalar maydoniga aylanib borayotgani ramziy maʼnoga ega. Bu yerda, Sharqning ilm-fan va sanʼati bir vaqtlar gullab-yashnagan yurtda, YUNESKO va Uchinchi Uygʻonish davri ruhida insoniyat kelajagi haqida zamonaviy muloqot boʻlib oʻtadi.
Dunyo axborot agentligi
