O'ZBEKISTONDA DINIY BAG'RIG'LIK VA DINLARARO KONFESSIYA
Diniy sohada ushbu keng ko'lamli ish tegishli davlat idoralari va fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan amalga oshirilmoqda va fuqarolarning konstitutsiyaviy ravishda kafolatlangan vijdon erkinligi huquqini ta'minlash, diniy plyuralizm, bag'rikenglik va dinlararo muloqotni mustahkamlashga qaratilgan.
Ushbu qo'shma ishning muhim natijalaridan biri 2018-yil dekabr oyida BMT Bosh Assambleyasi tomonidan "Ma'rifat va diniy bag'rikenglik" maxsus rezolyutsiyasining qabul qilinishidir.
Qarorning qabul qilinishi O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida ilgari surilgan tashabbusning amaliy amalga oshirilishi bo'ldi. Taklif qilingan rezolyutsiyaning asosiy maqsadi "ta'limga umumiy kirishni ta'minlash va savodsizlik va johillikni bartaraf etish"dir.
Shunisi e'tiborga loyiqki, ushbu rezolyutsiya nafaqat BMTning barcha a'zo davlatlari tomonidan bir ovozdan qo'llab-quvvatlandi, balki 50 dan ortiq mamlakatlarning hamkorligida qabul qilindi. Bu xalqaro hamjamiyat tomonidan O'zbekiston Prezidenti tashabbusining dolzarbligi va o'z vaqtida qabul qilinganligini yuqori baholaydi.
So'nggi yillarda O'zbekistonda ko'plab sohalarda, jumladan, diniy ta'limda ham katta o'zgarishlar ro'y berdi va keng ko'lamli islohotlar amalga oshirildi.
Diniy sohadagi faoliyatni yanada takomillashtirishga qaratilgan bir qator qonun hujjatlari qabul qilindi.
Islom va uning ilmiy asoslarini chuqur o'rganishni rivojlantirish maqsadida O'zbekiston Xalqaro Islom Akademiyasi tashkil etildi. Akademiya dunyoviy va diniy bilimlarni o'qitish hamda Qur'on, Islom qonunchiligi, diniy aqidalar va hadis talqini bo'yicha malakali kadrlar tayyorlashga ixtisoslashgan. O'zbekistonda milliy va diniy qadriyatlarni tiklash, buyuk ajdodlarning boy ilmiy va ma'naviy merosini o'rganish va targ'ib qilish hamda jamiyatda diniy bag'rikenglikni mustahkamlashning noyob mexanizmlari joriy etilgan. Islom sivilizatsiyasi markazi va Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy va Bahouddin Naqshbandiy xalqaro tadqiqot markazlari tashkil etildi. Diniy sohada amalga oshirilgan keng ko'lamli islohotlar va o'zgarishlar natijasida Buxorodagi Mir Arab oliy madrasasi, Samarqanddagi Hadisshunoslik maktabi va Termizdagi Imom Termiziy madrasasi va Islom instituti o'z faoliyatini boshladi.
Bundan tashqari, O'zbekiston Musulmonlar idorasi qoshida Vaqf xayriya jamoat fondi tashkil etildi. Uning vazifalariga masjidlar, muqaddas ziyoratgohlar va ziyoratgohlar hamda boshqa joylarni qayta qurishni moliyalashtirish, moddiy-texnik yordam ko'rsatish va ushbu soha xodimlariga moliyaviy yordam ko'rsatish kiradi. Endi fond uchta hisob raqamiga: xayriya, vaqf va zakot (ushr, fidya, fitr)ga o'tkazilgan mablag'larni boshqarish imkoniyatiga ega.
Qabul qilingan qonunchilikka muvofiq, Din ishlari bo'yicha qo'mita faoliyatini yanada takomillashtirish maqsadida Qo'mita huzuridagi jamoat maslahat organi bo'lgan Konfessiyalar kengashining yangi tarkibi tasdiqlandi.
Kengash faoliyati mamlakatda din erkinligini ta'minlash va diniy tashkilotlar va dindorlarning huquqlarini hurmat qilish bilan uzviy bog'liqdir. Kengash a'zolarining tashabbuslari mamlakat rahbariyati tomonidan diniy oqimlarning huquq va erkinliklarini himoya qilish va yanada mustahkamlash bo'yicha ko'rilayotgan chora-tadbirlar doirasida to'liq amalga oshirilmoqda.
Mamlakat rahbariyati tomonidan ko'rilgan chora-tadbirlarning ahamiyati va o'z vaqtida amalga oshirilishi 2022-yil 16-20-may kunlari Toshkent, Samarqand va Buxoroda "Deklaratsiyalar muloqoti" xalqaro forumining o'tkazilishiga hissa qo'shdi. Ushbu tadbir O'zbekistonning 2018-yilda Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan qabul qilingan BMT Bosh Assambleyasining "Ma'rifat va diniy bag'rikenglik" maxsus rezolyutsiyasida mustahkamlangan tamoyillar va qoidalarni amalda qo'llash bo'yicha tizimli va izchil sa'y-harakatlarining bir qismi edi.
Shuni alohida ta'kidlash joizki, BMT Bosh Assambleyasining 76-sessiyasida ushbu forumdan so'ng qabul qilingan "Buxoro deklaratsiyasi" BMTning rasmiy hujjati sifatida tan olingan. BMTning rasmiy hujjati sifatida ushbu hujjat olti tilga tarjima qilingan va BMTga a'zo davlatlar, shuningdek, tashkilotning ixtisoslashgan agentliklari o'rtasida tarqatilgan.
Xalqaro forumning ikkinchi bosqichi 2025-yil 10-13-sentabr kunlari bir nechta AQSh nodavlat tashkilotlari ko'magida bo'lib o'tdi. Ishtirokchilar Samarqandga ham tashrif buyurishdi va u yerda hozirda qayta ta'mirlanayotgan Imom Buxoriy majmuasi faoliyati bilan tanishishdi.
O'zbekistonda dindorlarning diniy hayoti bilan chambarchas bog'liq bo'lgan maxsus sanalar mavjud: 30-iyulda nishonlanadigan Xalqlar do'stligi kuni va 16-noyabrda nishonlanadigan Xalqaro bag'rikenglik kuni. Bu ikkala sana nafaqat tadbirlar, balki tegishli mukofotlarni topshirish bilan ham nishonlanadi. Yana ikkita mukofot — "Xalqlar do'stligi" ("Xalqlar do'stligi") ko'krak nishoni — 2021-yildan beri topshirilib kelinmoqda va 2023-yildan beri taniqli fuqarolarga "Diniy bag'rikenglik" ("Diniy bag'rikenglik") ko'krak nishoni topshirilib kelinmoqda. Mukofot sohiblari orasida O'zbekistondagi turli diniy konfessiyalar vakillari ham bor.
Shu bilan birga, O'zbekiston diniy va ma'naviy merosni saqlash, mavjud to'plamlarni boyitish, mahalliy va xorijiy tadqiqotchilarning tarixiy manbalar bilan ishlashi uchun zarur sharoitlarni yaratish va tarixiy va madaniy merosni har tomonlama o'rganishga katta ahamiyat beradi.
Bugungi kunda jamiyatda millatlararo va konfessiyalararo totuvlikni ta'minlash maqsadida mamlakatda fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya qilinishini ta'minlaydigan qonunchilik bazasi yaratilgan.
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida har bir kishi uchun din erkinligi prinsipi mustahkamlangan. Din sohasidagi milliy qonunchilikni takomillashtirish va liberallashtirishga ham e'tibor qaratilmoqda. Diniy adabiyotlarni ishlab chiqarish, import qilish va tarqatish uchun ruxsatnomalar olish tartiblari soddalashtirildi. Diniy tashkilotlarni davlat ro'yxatidan o'tkazish tartibi yanada optimallashtirildi.
Hozirda fuqarolarning vijdon va din erkinligiga bo'lgan konstitutsiyaviy huquqlarini ilgari suruvchi yangi "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to'g'risida"gi qonun amal qilmoqda.
Qonundagi fundamental yangiliklarni diniy ta'lim sohasidagi keng ko'lamli islohotlarning izchil davomi sifatida ta'kidlagan holda, birinchi navbatda, har bir kishi uchun vijdon erkinligini ta'minlash uchun qulay sharoitlar yaratish va huquqni muhofaza qilish amaliyotini aniqlashtirishga alohida e'tibor qaratish lozim.
Hozirda O'zbekistonda 16 ta konfessiyaga mansub jami 2373 ta diniy tashkilot faoliyat yuritmoqda. Ulardan 2174 tasi musulmon tashkilotlari bo'lib, umumiy sonning 92 foizini tashkil qiladi.
Shuningdek, 181 ta xristian tashkiloti, 8 ta yahudiy jamoasi, 7 ta bahoiy jamoasi, bitta Xare Krishna jamoasi, bitta buddist ibodatxonasi va O'zbekiston dinlararo Muqaddas Kitob Jamiyati mavjud. Yaqinda O'zbekistonda 134 ta diniy tashkilot ro'yxatdan o'tgan, jumladan, Buxoro, Samarqand va Termizda uchta oliy va bitta o'rta maxsus islom ta'lim muassasasi, 105 ta masjid va yetti xil diniy konfessiyani ifodalovchi 25 ta noislomiy tashkilot.
Biroq, O'zbekiston milliy qonunchiligi diniy tashkilotlar soniga yoki ularni ro'yxatdan o'tkazish muddatlariga hech qanday cheklovlar qo'ymaydi.
Mamlakatda faoliyat yuritayotgan diniy tashkilotlar, boshqa jamoat tashkilotlari qatori, ma'naviy-ma'rifiy ishlarda faol ishtirok etib, jamiyat ma'naviyatini yuksaltirishga, yoshlarda vatanparvarlikka asoslangan mustahkam e'tiqodlarni shakllantirishga, dinlararo va millatlararo bag'rikenglikni rivojlantirishga katta hissa qo'shadilar.
Shuni ta'kidlash kerakki, O'zbekistondagi diniy siyosat dunyoviy davlat tamoyillariga va barcha dinlarga nisbatan bag'rikeng va teng munosabatga asoslangan. Respublikada islom, xristianlik, buddizm, yahudiylik va boshqa dinlarga e'tiqod qiluvchi turli millat va etnik guruhlar vakillari teng sharoitlarda faoliyat yuritadilar.
Har bir dinga e'tiqod qiluvchilarga o'z dinlarini erkin va to'siqsiz amal qilishlari uchun barcha zarur sharoitlar yaratilgan.
Dindorlar masjidlar, cherkovlar va ibodatxonalarda erkin ibodat qilishadi, ro'za tutishadi, shuningdek, ziyorat qilishadi. Diniy tashkilotlar hududga egalik qilish, adabiyotlar nashr etish, o'z diniy ruhoniylarini tayyorlash va muqaddas joylarga ziyoratlarni tashkil qilish huquqiga ega.
O'zbekistonda milliy qonunchilik bilan kafolatlangan din erkinligi barcha fuqarolarning - 136 ta milliy va etnik guruh vakillarining diniy ehtiyojlarini qondirish uchun barcha zarur sharoitlarni yaratdi.
Turli din vakillari barcha diniy bayramlarni erkin nishonlaydilar. Shunday qilib, Qurbon hayiti va Ramazon hayiti musulmonlar tomonidan, Pasxa va Rojdestvo xristianlar tomonidan, Pasxa, Purim va Hanuka yahudiylar tomonidan, Navro'z esa Budda va Krishnaga bag'ishlangan bayramlar va boshqa muhim tadbirlar sifatida tobora keng miqyosda nishonlanmoqda.
Dindorlar muqaddas joylarga ziyorat qiladilar: musulmonlar Haj va Umra marosimlari uchun Saudiya Arabistoniga, xristianlar Rossiya, Gretsiya va Isroilga, yahudiylar esa Isroilga.
Mustaqillikdan beri 484 000 dan ortiq musulmon Saudiya Arabistoniga ziyorat qildi, ulardan 188 000 nafari Haj va 296 000 nafari Umra uchun. 3200 dan ortiq xristian va yahudiylar Isroil, Rossiya, Turkiya, Italiya, Gruziya va Gretsiyadagi diniy ziyoratgohlarni ziyorat qilishdi.
Jamiyatning ma'naviy ehtiyojlarini qondirish uchun har yili turli xil diniy adabiyotlarning katta hajmi nashr etiladi. O'zbekistondagi diniy hayotni to'liq yoritish uchun bir qator gazeta va jurnallar, jumladan, "Islom Nuri" va "Slovo Jizni" gazetalari, "Hidoyat" va "Vostok Svesh" jurnallari nashr etiladi.
Hozirda O'zbekistonda himoya qilish bo'yicha bir qator chora-tadbirlar tizimli ravishda amalga oshirilmoqda. Aholini radikal ekstremistik mafkura va diniy fanatizmni aks ettiruvchi vayronkor g'oyalarning salbiy ta'siridan himoya qilish.
Bu yo'nalishdagi muhim qadam afv etishning qo'llanilishi bo'ldi. Xususan, 2017-yildan beri O'zbekiston Respublikasi Prezidentining jinoyat sodir etgan shaxslarni afv etish to'g'risidagi 29 ta farmoni qabul qilindi.
Shuni ta'kidlash kerakki, so'nggi yillarda O'zbekistonning fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish bo'yicha izchil siyosati doirasida nafaqat Respublikada yashovchi fuqarolarning, balki chet elda qiyin hayot sharoitlariga tushib qolgan vatandoshlarimizning huquqlari, erkinliklari, sha'ni va qadr-qimmatini himoya qilishga qaratilgan chora-tadbirlarga alohida e'tibor qaratildi.
Afsuski, yot g'oyalar ta'sirida va yolg'on va'dalarga ishongan ba'zi fuqarolarimiz yillar davomida chet eldagi qurolli mojaro zonalarida xalqaro terroristik tashkilotlar safiga qo'shilishdi. Gumanitar operatsiyalar doirasida qaytgan ba'zi ayollarning turmush o'rtoqlari va otalari qurolli to'qnashuvlar paytida halok bo'lishdi. Shu munosabat bilan, O'zbekiston Prezidentining ko'rsatmasi bilan 2019 va 2021 yillar oralig'ida beshta "Mehr" gumanitar kampaniyasi muvaffaqiyatli o'tkazildi, natijada Yaqin Sharq va Afg'onistondagi qurolli mojaro zonalaridan respublikaning 500 dan ortiq fuqarolari, asosan ayollar va bolalar, vataniga qaytarildi.
Ularning tezkor reintegratsiyasi va reabilitatsiyasini yanada osonlashtirish uchun davlat darajasida o'z vaqtida tibbiy, psixologik, moddiy va ma'naviy yordam ko'rsatish bo'yicha bir qator chora-tadbirlar amalga oshirildi. Bugungi kunga qadar barcha repatriantlarga fuqarolik hayotiga moslashish va jamiyatga integratsiyalashish uchun zarur sharoitlar yaratildi, shuningdek, uy-joy va ish bilan ta'minlash kabi ta'lim va boshqa ijtimoiy dasturlardan foydalanish imkoniyati yaratildi.
Umuman olganda, zamonaviy O'zbekistonda diniy hayotning muhim ajralib turadigan xususiyati bir din uchun boshqasiga nisbatan ustunlik yoki cheklovlar o'rnatishga yo'l qo'yilmasligi ekanligini ta'kidlash joiz. Millatlararo totuvlik va diniy bag'rikenglikni ta'minlash uchun jamiyatni isloh qilishning asosiy ustuvor yo'nalishlaridan biri fuqarolarning huquq va erkinliklarini, ularning irqi, jinsi, millati, tili, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, dini va shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, qonun oldida tengligini ta'minlash va himoya qilishdir, bu O'zbekiston Konstitutsiyasida mustahkamlangan.
Oʻzbekiston xalqaro inson huquqlari shartnomalari boʻyicha diniy erkinlikni taʼminlash boʻyicha oʻzining xalqaro majburiyatlarini izchil va qatʼiy bajaradi.
Maʼlumki, Oʻzbekiston 70 dan ortiq asosiy xalqaro inson huquqlari hujjatlariga qoʻshilgan. Ushbu hujjatlarga qoʻshilish Oʻzbekistonda samarali inson huquqlarini himoya qilish tizimini yaratishga hissa qoʻshdi.
Muhimi, Oʻzbekistonning jamiyatda dinlararo muloqot va diniy bagʻrikenglikni mustahkamlashga qaratilgan diniy siyosati barqarorlik va xavfsizlikning asosiy omilidir.
Xulosa qilib aytganda, mamlakatda amalga oshirilayotgan keng koʻlamli islohotlar Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Hamma narsa insoniyat uchun, uning kelajagi uchun” tamoyiliga sodiqligining yaqqol tasdigʻi ekanligini taʼkidlamoqchiman.
Din ishlari qoʻmitasi
