Islohotlardan global muloqotgacha: O'zbekiston Ikkinchi Jahon ijtimoiy rivojlanish sammitida ijtimoiy himoyaning yangi modelini taqdim etmoqda
So'nggi ikki yil ichida mamlakat qashshoqlikni 35% dan 6,6% gacha kamaytirdi, ishsizlikni ikki baravar kamaytirdi va zaif guruhlar - bolalar va ayollardan tortib nogironlar va qariyalargacha ijtimoiy, ta'lim va iqtisodiy xizmatlardan foydalanish imkoniyatini kengaytirdi. Bu islohotlar shunchaki ma'muriy emas; ular chuqur insoniy, inklyuzivlik, qadr-qimmat va teng imkoniyatlar tamoyillariga mos keladi.
Bu sa'y-harakatlar Prezident Shavkat Mirziyoyevning O'zbekistonni har bir siyosat inson qadr-qimmatini himoya qilish va teng imkoniyatlarni kengaytirishga qaratilgan ijtimoiy davlatga aylantirish bo'yicha kengroq tasavvurining bir qismidir. Islohot nafaqat ma'muriy - balki chuqur insonga yo'naltirilgan bo'lib, integratsiyalashgan va qulay yechimlar orqali eng zaif qatlamlarga erishish uchun mo'ljallangan.
Ijtimoiy himoya manzarasini o'zgartirish
O'zbekistonning yangi modeli "hech kimni ortda qoldirmaslik" tamoyilini aks ettiradi. So'nggi ikki yil ichida mamlakat bir qator chuqur va o'zaro bog'liq islohotlarni amalga oshirdi:
● Qashshoqlikni kamaytirish: Inklyuziv iqtisodiy o'sish qashshoqlikni 35% dan 6,6% gacha, ishsizlik esa 10% dan 5,5% gacha kamaytirdi.
● Iqtisodiy inklyuzivlik: "Qashshoqlikdan farovonlikka" dasturi yetti imkoniyatni taqdim etadi — ish o'rinlari, ta'lim, sog'liqni saqlash, uy-joy, jamiyatni rivojlantirish va davlat bilan muloqot.
● Raqamli boshqaruv: Muhtoj oilalarning elektron reyestri endi fuqarolarni 120 turdagi ijtimoiy nafaqalar bilan bog'laydi, ijtimoiy karta tizimi esa pensiya va nafaqa oluvchilar uchun shaffoflik va qulaylikni ta'minlaydi.
Bolalar va oilalarni himoya qilish
O'zbekiston Markaziy Osiyoda Bolalarga nisbatan zo'ravonlikka chek qo'yish bo'yicha global ittifoqqa qo'shilgan birinchi mamlakat bo'ldi. Bolalarni barcha turdagi zo'ravonlikdan himoya qilish to'g'risidagi yangi qonun (2024) jismoniy, jinsiy va psixologik zo'ravonlik, beparvolik, ekspluatatsiya va bezorilikni rasman jinoyat deb tan oladi.
Bolalarning oilaviy muhitda ulg'ayishini ta'minlash uchun hukumat 255 ta oilaviy tipdagi bolalar uyini tashkil etdi, yirik turar-joy muassasalari esa tugatildi. Ota-ona qaramog'isiz qolgan 30 000 dan ortiq yoshlar ijtimoiy yordam oldilar va 3200 nafari uy-joy bilan ta'minlandi.
Maxsus kvotalar va grantlar endi 2700 nafar yetim yoshlarga universitetlarga kirish va 2000 nafari davlat xizmati lavozimlariga kirish imkonini beradi.
Har bir bolaning oilaviy muhitda ulg'ayishini ta'minlash uchun ilgari yirik turar-joy muassasalarida yashagan bolalar yo'q qilindi va bolalar oilaviy uylarga o'tkazildi. Natijada, faqat so'nggi ikki yil ichida mamlakat bo'ylab 255 ta oilaviy turdagi parvarish muassasalari faoliyat yuritmoqda. Ota-ona qaramog'isiz qolgan 30 000 dan ortiq yoshlar ijtimoiy yordam oldilar, jumladan, 3200 nafari uy-joy bilan ta'minlandi.
Bundan tashqari, maxsus kvotalar va grantlar 2700 nafar yetim yoshlarga universitetlarga kirish va 2000 nafari davlat xizmatida ishlash imkonini berdi.
Sifatli ta'limga kirishni kengaytirish
Ta'lim islohotlari erta ta'lim va inklyuzivlikni tubdan o'zgartirdi.
● 1,5 million yangi bolalar bog'chasi o'rinlari yaratildi, bu maktabgacha ta'limni qamrab olishni 27% dan (2017) 78% gacha (2024) oshirdi — bu mintaqadagi rekord ko'rsatkich.
● Hozirda bolalarning 96% dan ortig'i tayyorgarlik dasturlarida qatnashadi va 2026-yilga kelib bu ko'rsatkichni 100% ga yetkazish maqsadi qo'yilgan.
● Avtobuslardagi mobil maktabgacha ta'lim muassasalari chekka hududlardagi bolalarga xizmat ko'rsatadi.
● Maktabgacha ta'lim muassasalari soni 2017-yildagi 5200 tadan 2024-yilda 38000 tagacha oshdi.
● Nogiron bolalarning maktablarga qabul qilinishi 60% dan 82% gacha oshdi va inklyuziv sinflar soni o'n baravarga oshdi — 200 tadan 1973 tagacha.
Oliy ta'limda nogironligi bo'lgan talabalar soni ikki baravar oshdi va O'zbekiston yoshlari global miqyosda muvaffaqiyat qozonmoqda — o'zbek talabalari hozirda xalqaro olimpiadalarda har yili 195 ta medalni qo'lga kiritmoqdalar, bu 2017-yilda atigi 15 ta edi.
Ayollar huquqlarini kengaytirish va gender tengligi
O'zbekiston gender tengligi va siyosiy inklyuzivlik sohasida tez rivojlanmoqda.
● Parlamentda ayollar ulushi 16,4% dan 34% gacha, davlat organlarida esa 30% dan 41% gacha o'sdi.
● Mamlakat Jahon bankining Ayollar, biznes va huquq indeksida 48 pog'onaga ko'tarilib, global miqyosda 91-o'rinni egalladi.
● 2023-yilda O'zbekiston oiladagi zo'ravonlikni jinoyat deb e'lon qildi va Markaziy Osiyoda buni amalga oshirgan birinchi mamlakat bo'ldi.
● Oliy ta'limda ayollarning o'qishi 50% dan oshdi va O'zbekiston hozirda ayollarning parlamentdagi vakilligi bo'yicha global miqyosda 38-o'rinni egallaydi — besh yil ichida 92 pog'onaga ko'tarildi.
Inklyuziv sog'liqni saqlash, sport va inson taraqqiyoti
Sog'liqni saqlashni moliyalashtirish olti baravar oshdi, onalar va bolalarni qo'llab-quvvatlash o'n ikki baravar oshdi. Bolalar o'limi 1995-yildan beri besh baravar kamaydi va umr ko'rish davomiyligi 75 yoshgacha oshdi.
O'zbekiston Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining Bolalar saratoniga qarshi kurash boʻyicha global tashabbusini qoʻllab-quvvatladi va endi yangi tugʻilgan chaqaloqlarning 100% skrining dasturlari bilan qamrab olingan.
Sport milliy ustuvor vazifa: Oʻzbekiston 2024-yilgi Olimpiya va Paralimpiya oʻyinlarida global miqyosda 13-oʻrinni egalladi, milliy futbol jamoasi esa 2026-yilgi FIFA Jahon chempionatiga yoʻllanma oldi. Nogironligi boʻlgan odamlar orasida moslashuvchan sport turlarida ishtirok etish bir yil ichida uch baravar oshdi.
Atrof-muhit va yashil oʻsish
Oʻzbekistonning barqarorlikka sodiqligi “Yashil makon” (Yashil makon) dasturida yaqqol koʻrinib turibdi — yiliga 200 million daraxt ekish.
Orol dengizi mintaqasida oʻrmon qoplami allaqachon 35% gacha kengaydi va dunyodagi eng yomon ekologik inqirozlardan birini barqarorlik modeliga aylantirdi.
Oʻzgarishlar dvigateli: Milliy ijtimoiy himoya agentligi
Ushbu oʻzgarish ortida oltita vazirlik ishini yagona yaxlit xizmat koʻrsatish tizimiga birlashtirgan yagona muassasa boʻlgan Milliy ijtimoiy himoya agentligi (NASP) turibdi. NASP hozirda mamlakat bo'ylab 208 ta "Inson" (Inson) markazlari orqali 100 dan ortiq ijtimoiy xizmatlarni taqdim etadi, bu esa barcha muhtoj toifalar - bolalardan tortib nogironlar va oilaviy zo'ravonlik qurbonlarigacha bo'lganlar uchun imkoniyatlarni ta'minlaydi.
Modelni noyob qiladigan narsa nafaqat uning ko'lami, balki har bir oila shaxsiylashtirilgan yordam oladigan ishlarni boshqarish yondashuvidir. Bu O'zbekistonni haqiqiy "ijtimoiy davlat"ga aylantirish vazifasini aks ettiradi, bu yerda himoya va qadr-qimmat davlat siyosatining asosini tashkil etadi.
"Bizning vazifamiz aniq: hech kim ortda qolmaydigan tizimni yaratish", deydi NASP direktori o'rinbosari Usmon Sharifxodjaev. "Bu nafaqat xizmatlar ko'rsatish, balki odamlarning salohiyatini ochish haqida."
Tajribani dunyo bilan baham ko'rish
Ushbu yutuqlar - va ularning ortidagi islohot modeli - O'zbekistonning Qatarning Doha shahrida bo'lib o'tgan Ikkinchi Jahon ijtimoiy rivojlanish sammitida ishtiroki davomida jahon hamjamiyatiga taqdim etildi.
"Ochiq eshiklar mamlakati" deb nomlangan milliy ko'rgazmasi orqali O'zbekiston innovatsion va inklyuziv yechimlar uning ijtimoiy landshaftini qanday o'zgartirayotganini namoyish etdi. Shu bilan birga, mamlakatda “Soʻnggi mil avvalo: Innovatsiyalar va insonga yoʻnaltirilgan xizmatlarni yetkazib berish” nomli yuqori darajadagi qoʻshimcha tadbir boʻlib oʻtdi. Unda Qatar, Turkiya, Belgiya, Marokash, UNICEF, BMT Taraqqiyot Dasturi va Jahon bankidan kelgan mutaxassislar ijtimoiy xizmatlarning eng zaif aholi qatlamlariga qanday qilib samaraliroq yetib borishi mumkinligi muhokama qilindi.
Maqola: Dilfuza Roʻzmetova, NASP matbuot kotibi
