O'zbekiston va Qo'shma Shtatlar: Ikki tomonlama munosabatlarning evolyutsiyasi va yanada yaqinlashish yo'llari
2017-yilgacha O'zbekiston-Amerika hamkorligi asosan mintaqaviy xavfsizlik masalalari va Afg'onistondagi vaziyatga qaratilgan edi; natijada iqtisodiy va investitsiyaviy hamkorlikda deyarli hech qanday sezilarli yutuqlarga erishilmadi. Biroq, Shavkat Mirziyoyev saylanganidan va uning 2018-yilda Vashingtonga tashrifidan so'ng hamkorlik strategik o'lchamga ega bo'la boshladi. Shuni ta'kidlash kerakki, bu O'zbekiston rahbarining 16 yil ichida Qo'shma Shtatlarga birinchi tashrifi bo'ldi va ishonchning yangi darajasini ko'rsatdi. Prezident Donald Tramp bilan muzokaralar davomida yirik Amerika kompaniyalari ishtirokidagi loyihalar bo'yicha 4,8 milliard dollardan ortiq qiymatdagi shartnomalar va memorandumlar imzolandi. Munosabatlardagi ijobiy tendentsiyalar asosan O'zbekiston ichki siyosati va Toshkentning pragmatik mintaqaviy tashqi siyosatining o'zgarishi bilan bog'liq edi. Natijada diplomatik aloqalar zichligi sezilarli darajada oshdi: tashqi ishlar vazirliklari o'rtasidagi muloqot muntazamlashdi va tizimli o'zaro ta'sirni rivojlantirishga yordam berdi.
2020-yillardan boshlab munosabatlar ko'p bosqichli tuzilishga aylandi. 2021-yilda siyosiy maslahatlashuv formati iqtisodiyot, xavfsizlik va atrof-muhitni qamrab oluvchi "O'zbekiston-AQSh strategik sheriklik muloqoti"ga aylantirildi. Uning birinchi uchrashuvi Toshkentda bo'lib o'tdi va bu keng qamrovli hamkorlik uchun poydevor yaratdi.
2024-yilda ikki tomonlama munosabatlar sifat jihatidan yangi darajaga ko'tariladi va rasman kengaytirilgan strategik sheriklikni o'rnatadi. Uning asosini izchil asosiy ustuvorliklar to'plami tashkil etadi: O'zbekiston chuqur iqtisodiy modernizatsiya, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, global bozorlarga integratsiyalashish va raqobatbardosh iqtisodiyotni rivojlantirishga intiladi. Qo'shma Shtatlar ushbu sa'y-harakatlarni qo'llab-quvvatlaydi, islohotlar jarayoniga sodiqligini yana bir bor tasdiqlaydi va O'zbekistonda ochilayotgan yangi imkoniyatlarda Amerika biznesining ishtirokini rag'batlantiradi. Shu nuqtai nazardan, Shavkat Mirziyoyev va Donald Tramp o'rtasidagi joriy yilning sentyabr oyida BMT Bosh Assambleyasi doirasida bo'lib o'tgan uchrashuvda uzoq muddatli hamkorlikning aniq ustuvor yo'nalishlari belgilab berildi. Uchrashuv davomida Boeing, Cargill, Citigroup va boshqa yirik kompaniyalar bilan o'ndan ortiq shartnomalar imzolandi.
Bir oy o'tgach, oktyabr oyida AQSh Prezidentining Janubiy va Markaziy Osiyo bo'yicha maxsus elchisi Serjio Gor va Davlat kotibi o'rinbosari Kristofer Landau boshchiligidagi Amerika delegatsiyasi Toshkentga tashrif buyurdi. Ushbu tashrif o'zaro ishonchni mustahkamlash yo'lidagi yana bir muhim qadam bo'ldi va ikki tomonning ikki tomonlama kun tartibining asosiy yo'nalishlarida qo'shma tashabbuslarni ilgari surishga tayyorligini tasdiqladi.
Shubhasiz, AQShning O'zbekiston iqtisodiyotiga qo'shgan hissasi barqaror bo'lib qolmoqda: savdo aylanmasi 2024-yilda 15 foizga o'sib, 881,7 million dollarga yetdi. Investitsiya loyihalari portfeli 11 milliard dollardan oshdi. Bu raqamlar savdo-iqtisodiy hamkorlikning izchil kengayib borayotganidan dalolat beradi, garchi hajmlar nisbatan kam bo'lsa ham. Shu bilan birga, ikki mamlakatning hozirgi iqtisodiy kun tartibi an'anaviy savdodan tashqariga chiqadi. Qo'shma sanoat va investitsiya loyihalari, logistika, fuqaro aviatsiyasi, qishloq xo'jaligi va metallurgiya sohasidagi hamkorlik, shuningdek, ta'minot zanjiri boshqaruvida raqamli va innovatsion yechimlarni joriy etish muhim ahamiyat kasb etmoqda.
O'zbekiston eksportidagi tarkibiy o'zgarishlar alohida e'tiborga loyiq: xizmatlar eksportning 86 foizini tashkil qiladi. Qo'shma Shtatlar O'zbekistondan IT xizmatlari eksporti bo'yicha eng yirik manzil bo'lib qolmoqda: 800 ta faol eksportchidan 448 tasi AQShga raqamli xizmatlarni yetkazib beradi, bu umumiy IT eksportining 45 foizini tashkil qiladi. Bu AQShning texnologiya sohasida O'zbekiston uchun asosiy strategik sherik sifatidagi maqomini tasdiqlaydi.
O'zbekistonning AQShga eksportini oshirish uchun Prezident mamlakat hududlariga alohida shtatlar bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqalar o'rnatishni buyurdi. Shunday qilib, joriy yilning avgust oyida AQShga to'qimachilik eksportini besh-olti baravar oshirish maqsadi qo'yildi. Ushbu tashabbus doirasida Andijon viloyati to'qimachilik savdo uyi mamlakatning asosiy logistika markazlaridan biri bo'lgan Sent-Luisda vakolatxonasini ochdi.
O'z navbatida, Amerikaning Oppenheimer kompaniyasi Andijon viloyatida umumiy qiymati 1,2 milliard dollar bo'lgan uchta yirik loyihani, jumladan, 180 million dollarlik to'qimachilik sanoat zonasini yaratishni moliyalashtirishda ishtirok etishni rejalashtirmoqda.
Shu bilan birga, AQSh yana bir bor O'zbekistonga e'tibor qaratdi, chunki mamlakatda faol foydalaniladigan muhim minerallar va noyob yer elementlari mavjud. Bugungi kunda ushbu resurslar batareyalar, yarimo'tkazgichlar va zamonaviy mudofaa tizimlarida qo'llaniladi. 2025-yil aprel oyida mamlakatlar ushbu resurslarni qazib olish bo'yicha hamkorlik shartnomasini imzoladilar va sentyabr oyida amerikalik investor Cove Capital geologik qidiruv ishlarini boshladi.
Gumanitar sohada ham sezilarli yutuqlar kuzatildi: akademik almashinuvlar va ta'lim dasturlari soni ortib bormoqda va o'zbek yoshlarining Amerika ta'limiga qiziqishi sezilarli darajada oshdi. Hozirda O'zbekistondagi 40 ta universitet Qo'shma Shtatlardagi 25 dan ortiq universitet va ta'lim muassasalari bilan hamkorlik loyihalarini amalga oshirmoqda. Ushbu hamkorlik akademik almashinuv, qo'shma tadqiqotlar va amerikalik mutaxassislarni ta'lim jarayoniga jalb qilishni o'z ichiga oladi.
Ushbu tashabbuslar O'zbekistonning xalqaro hamjamiyatga ochiqlik va integratsiyaga bo'lgan intilishini aks ettiradi, bu esa turizm va madaniyat sohasidagi aloqalarni kengaytirish uchun sharoit yaratadi. Shu nuqtai nazardan, 2026-yil 1-yanvardan boshlab O'zbekiston AQSh fuqarolari uchun 30 kunlik vizasiz rejimni joriy etadi. Ilgari bu rejim faqat 55 yoshdan oshgan sayyohlar uchun mavjud edi. Yangi qoidalar Amerika fuqarolarining mamlakatga kirishini sezilarli darajada osonlashtiradi, ish safarlari va madaniy almashinuvlarni rag'batlantiradi hamda ikki mamlakatdagi odamlar va tashkilotlar o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri aloqalar uchun qo'shimcha imkoniyatlar ochadi.
Qo'shma Shtatlar va Markaziy Osiyoning beshta mamlakatini birlashtirgan C5+1 mintaqaviy formati ko'p tomonlama hamkorlikning markaziy elementi bo'lib qolmoqda. AQSh Milliy xavfsizlik strategiyasida iqlim o'zgarishiga qarshi kurashish, energiya va oziq-ovqat barqarorligini ta'minlash, transport aloqalarini rivojlantirish va Markaziy Osiyo mamlakatlarining global bozorlarga kirishini kengaytirish bo'yicha tashabbuslarni ilgari surish bo'yicha ushbu platforma doirasida ishlarni faollashtirish niyatida ekanligi bildirilgan.
Shunday qilib, O'zbekiston va AQSh o'rtasidagi munosabatlarning evolyutsiyasi pragmatizm va islohotchi yondashuv o'zaro manfaatlar yo'lida to'siqlarni qanday yengib o'tishi mumkinligini ko'rsatadi. Bugun biz ikki tomonlama munosabatlar keng qamrovli va bardoshli ekanligini ishonch bilan aytishimiz mumkin: O'zbekiston Vashingtonda mintaqaviy barqarorlik arxitekturasining muhim ishtirokchisi sifatida qaraladigan muhim sherikka aylandi.
